Οι τάφοι της Λατίνης Οδού

H Λατίνη Οδός (via Latina) είναι ένας από τους παλαιότερους δρόμους της αρχαίας Ρώμης. Ενώ άλλοι μεγάλοι δρόμοι πήραν το όνομά τους από το όνομα του κατασκευαστή (π.χ. Αππία) ή από τον προορισμό (π.χ. Τιμπουρτίνα) ή από τον εμπορικό σκοπό για τον οποίο χρησίμευαν (π.χ. Σαλάρια), η Λατίνη Οδός παίρνει το όνομα της από την βούληση των Ρωμαίων να επεκταθούν στρατιωτικά προς τον νότο και να λατινοποιήσουν τις περιοχές πλησίον της Νάπολης. Κατασκευάστηκε τον 3° αι. π.Χ.

Η οδός ήταν παράλληλη με την Αππία Οδό, την regina viarum, την βασίλισσα των μεγάλων δρόμων, η οποία οδηγούσε προς την Μεσόγειο. Στους ρωμαϊκούς χάρτες η Μεσόγειος βρίσκονταν τοποθετημένη ψηλά, στον σημερινό βορρά. Ταυτίζονταν με τον πολιτισμό, την πειθαρχία, την τάξη, τον Δία. Αντιθέτως, ο τότε βορράς με τις άτακτες γερμανικές φυλές βρίσκονταν στο κάτω μέρος των χαρτών, συνώνυμο της αταξίας, του σκότους και του χάους, πράγματα που διατάραζαν αφάνταστα τους Ρωμαίους.

Η αρχή του αρχαιολογικού χώρου

Ο τάφος των Μπαρμπερίνι

Το τμήμα της Λατίνης Οδού που σώζεται στο εσωτερικό της πόλης βρίσκεται στο ύψος του τότε 4ου μιλίου της και έχει μήκος περίπου 400 μέτρα. Διατηρείται ένα μικρό μέρος του οδοστρώματος, τα ερείπια μιας ρωμαϊκής έπαυλης και ορισμένα ταφικά μνημεία. Η ανακάλυψη έγινε τον 19 ° αιώνα, κατά την διάρκεια ανασκαφών.

Γιατί όμως η παρουσία πλούσιων τάφων με την πρόσοψη στραμμένη προς έναν πολυσύχναστο δρόμο, ανάμεσα στην φασαρία που δημιουργούσε το πέρασμα ταξιδιωτών, στρατού και εμπορευμάτων; Για να το καταλάβουμε θα πρέπει να κάνουμε μια νύξη πάνω στις αξίες της ρωμαϊκής κοινωνίας και την σχέση των αρχαίων Ρωμαίων με τον θάνατο.

Στην αρχαία Ρώμη, όταν ένα άτομο βρίσκονταν στα πρόθυρα του θανάτου και κόντευε να αφήσει την τελευταία του πνοή, ξαπλώνονταν στο έδαφος, έτσι ώστε να είναι σε άμεση επαφή με αυτό. Στο προσκέφαλο βρίσκονταν πάντα παρών ο pater familias, για να μπορέσει να «συλλέξει» την τελευταία πνοή του ετοιμοθάνατου. Μόλις πέθαινε, οι συγγενείς έπλεναν τον νεκρό και άρχιζε μια περίοδος πένθους που κράταγε 9 ημέρες.

Όπως προαναφέραμε, το πένθος κρατούσε 9 ημέρες (novendialis), κατά την διάρκεια του οποίου ήταν συνήθεια να μην μαγειρεύουν στο σπίτι του νεκρού. Ήταν μια ευκαιρία για σύσφιξη των συγγενικών και φιλικών δεσμών, καθώς φίλοι και συγγενείς της οικογένειας του νεκρού την επισκέπτονταν και έφερναν τροφές. Την ένατη ημέρα ένα πλούσιο δείπνο (coena novendialis) διέκοπε το πένθος και την άλλη μέρα ξεκινούσε η νεκρική πομπή για τον ενταφιασμό του νεκρού. Στην κεφαλή της πομπής ηγούνταν οι προτομές των νεκρών συγγενών ενώ οι στενοί συγγενείς έφεραν στο πρόσωπο μάσκες που απεικόνιζαν το πρόσωπο του νεκρού. Αν ο νεκρός ήταν παιδί, η νεκρική πομπή γίνονταν κατά την νύχτα.Έμμονη ιδέα για τους Ρωμαίους ήταν η διατήρηση της μνήμης και κατ’επέκταση η αθανασία του ονόματoς. Για αυτό τον λόγο έχουμε την αποτύπωση του προσώπου του νεκρού πάνω σε κέρινα εκμαγεία λίγο μετά την στιγμή του θανάτου, τις ρεαλιστικές προτομές πλούσιες σε λεπτομέρειες, τις  μαρμάρινες επιγραφές με το όνομα του νεκρού. Αντίθετα, η μεγαλύτερη τιμωρία για έναν Ρωμαίο θα είναι η damnatio memoriae, η καταδίκη της μνήμης, η κύρωση που επέβαλε το σβήσιμο κάθε ίχνους του περάσματος ενός ανθρώπου από την γη. Για έναν πλούσιο Ρωμαίο λοιπόν, η τοποθέτηση ενός μνημειακού τάφου στο χείλος ενός πολυσύχναστου δρόμου, με τις διακοσμήσεις και τα αγαλματίδια να τραβούν την προσοχή, με την μεγάλη επιγραφή να καλεί τους ταξιδιώτες και τους περαστικούς να προφέρουν φωναχτά το όνομά του, ήταν ό,τι πιο επιθυμητό για την διατήρηση της μνήμης του. H προφορά του ονόματος θεωρούνταν σημαντικότατη.

Υπήρχαν δύο εορτές για την τίμηση των νεκρών: Τα Feralia τον Φεβρουάριο, όπου τελούσαν ιδιωτικές τελετουργίες και έφερναν τροφή στους νεκρούς και τα Lemuria, τον Μάιο, κατά τα οποία οι Ρωμαίοι πίστευαν πως οι lemures, οι ψυχές των νεκρών, επισκέπτονταν τις οικίες. Τότε συνήθιζαν να τρώνε σκούρες και μαύρες τροφές, ειδικά κουκιά, για να εξευμενίσουν τις ψυχές των νεκρών. Η σχέση των Ρωμαίων με τους νεκρούς και τον θάνατο ήταν ένα μείγμα σεβασμού και δεισιδαιμονίας.

 Στους τάφους της Λατίνης Οδού ο νεκρικός θάλαμος που φιλοξενούσε την σαρκοφάγο βρίσκονταν στο υπόγειο της κατασκευής, η οποία ήταν πλούσια διακοσμημένη με τοιχογραφίες και γύψο, ενώ το πάτωμα ήταν ψηφιδωτό. Το ισόγειο και ο τυχόν πρώτος όροφος χρησίμευαν για τις τελετές προς τιμή του νεκρού.
Δεν υπήρχε περίβολος που να τους οριοθετεί, ακριβώς για να βρίσκονται ανάμεσα στους ζωντανούς.

Ο πρώτος τάφος που συναντάμε ονομάζεται τάφος Μπαρμπερίνι, από το όνομα της αριστοκρατικής οικογένειας του 19ου αι. που ανήκε ο χώρος. Η είσοδος απαγορεύεται λόγω αρχαιολογικών εργασιών. Εξωτερικά σώζονται κάποια πήλινα διακοσμητικά που τώρα έχουν χάσει πια την αυθεντική βαφή τους. Ο τάφος ανάγεται στον 2°αι. μ.Χ.
Ο δεύτερος τάφος ονομάζεται τάφος των Βαλέρι (Valeri). H πέτρινη κατασκευή είναι πρόσφατη, του 19ου αιώνα και χτίστηκε πάνω στα ερείπια του ρωμαϊκού τάφου. Δύο σκάλες που άλλοτε είχαν μαρμάρινη επένδυση θα μας οδηγήσουν στο υπόγειο που βρίσκεται ο κατάλευκος νεκρικός θάλαμος, πλούσια διακοσμημένος με γύψινα ανάγλυφα.
Τέλος, ο τρίτος τάφος, ο τάφος των Πανκράτσι (Pancrazi) αποτελείται  από δύο υπόγειες αίθουσες. Στην πρώτη βρίσκεται εντοιχισμένη μια σαρκοφάγος διακοσμημένη με τις μορφές ενός ζευγαριού, ενώ στην δεύτερη φιλοξενείται μια γρανιτένια σαρκοφάγος τοποθετημένη στο έδαφος. Και εδώ η οροφή είναι πλούσια διακοσμημένη με ζωγραφιές και ανάγλυφα.
Οι δύο αυτοί τάφοι είναι επισκέψιμοι μόνο κατόπιν κρατήσεως.

Η Λατίνη οδός βρίσκεται εδώ.

* * *