Το Monte dei Cocci (βουνό των θρυμμάτων) ή Monte Testaccio ( Mons Testaceum) στη Ρώμη, είναι ένα τεχνητός λόφος, που δημιουργήθηκε από την συνεχή συσσώρευση, κατά την διάρκεια 200 περίπου ετών, θρυμμάτων πήλινων αμφορέων. Ουσιαστικά πρόκειται για μια χωματερή του παρελθόντος. Αποτελείται από αμέτρητες στρώσεις πήλινων θραυσμάτων, καλυμμένες από ένα λεπτό στρώμα χώματος και βλάστησης. Έχει ύψος 35 μέτρα, μέγιστο πλάτος 1 χλμ και επιφάνεια 20.000 τ.μ.
Η δίψα της Ρώμης για ελαιόλαδο ήταν συνεχής, η πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας είχε ανάγκη ασταμάτητα για λάδι και οι απαιτούμενες ποσότητες ήταν τεράστιες. Εκτός από την διατροφή, το λάδι ήταν αναγκαίο και για τον φωτισμό. Ο κατεξοχήν ελαιώνας της Ρώμης γύρω στο 100 μ.Χ. ήταν η Βαιτική, η σημερινή Ανδαλουσία. Επαρχία πάντα φιλική προς την Ρώμη, δεν δημιούργησε ποτέ προβλήματα, αντίθετα, από εκεί προέρχονται ορισμένοι αυτοκράτορες (αργότερα θα πάρει την θέση της σαν κύριος ελαιώνας του κράτους, η βόρειος Αφρική). Δίπλα στους ελαιώνες της Ανδαλουσίας υπήρχαν οι φούρνοι όπου κατασκευάζονταν οι πήλινοι αμφορείς που θα μετέφεραν το λάδι στην Ρώμη.
Ο αμφορέας που χρησίμευε για την μεταφορά του λαδιού είναι σήμερα γνωστός με τον κωδικό Dressel 20. Είχε σημαντικές διαστάσεις, βάρος 30 κιλά περίπου και χωρούσε γύρω στα 70 κιλά λάδι. Κάθε αμφορέας είχε αποτυπωμένο πάνω του τον titulus pictus, μια σειρά πληροφοριών, όπως τον τόπο προέλευσης του λαδιού, το όνομα του παραγωγού, το βάρος, το όνομα του ελεγκτή και τον τόπο προορισμού του προϊόντος. Ουσιαστικά κάτι ανάλογο μιας σημερινής εγγύησης ονομασίας προέλευσης.
Τα πλοία φορτωμένα με λάδι έφταναν στο Emporium, το εμπορικό λιμάνι της Ρώμης στον Τίβερη και εκεί οι αμφορείς μεταφέρονταν στο διπλανό Porticus Aemilia, τις τεράστιες αποθήκες μήκους 500 μέτρων που βρίσκονταν παράλληλα στον Τίβερη. Εκεί το λάδι ελέγχονταν και μεταγγίζονταν σε μικρότερες συσκευασίες για διάθεση στο εμπόριο. Εδώ τελείωνε και η ωφέλιμη και σύντομη ζωή των αρχικών αμφορέων Dressel 20. Το λάδι είχε ήδη εμποτίσει το εσωτερικό του αμφορέα, σε σύντομο χρονικό διάστημα θα οξειδώνονταν και θα άρχιζε να μυρίζει άσχημα. Ο αμφορέας δεν ήταν πια επαναχρησιμοποιούμενος και θα έπρεπε να καταστραφεί.
Οι χρησιμοποιημένοι αμφορείς κόβονταν κατά πλάτος στα δύο, τα δύο μισά έμπαιναν το ένα μέσα στο άλλο και στοιβάζονταν σε τεράστιες σειρές, σχηματίζοντας επανωτές στρώσεις. Στις σειρές που σχηματίζονταν προσθέτονταν ασβέστης, για υγειονομικούς λόγους.

Κατά τον 3° αιώνα μ.Χ. έπαψε η λειτουργία του σαν χωματερή και με το πέρασμα των αιώνων ο λόφος καλύφθηκε από χώμα και βλάστηση. Κατά τον Μεσαίωνα διάφοροι ιδιώτες άρχισαν να σκάβουν την βάση του, δημιουργώντας χώρους για αποθήκευση προϊόντων (κυρίως κρασιού) και σταβλισμό ζώων. Χτίστηκαν επίσης και κάποια σπίτια. Οι ίδιοι χώροι, ανακατασκευασμένοι, φιλοξενούν σήμερα νυχτερινά μαγαζιά και εστιατόρια.

Η θέα από τον λόφο

Ο λόφος ήταν επίσης προορισμός των παραδοσιακών οκτωβριανών εκδρομών των κατοίκων της Ρώμης· εκεί γιορτάζονταν και το μεσαιωνικό παραδοσιακό καρναβάλι της πόλης. Σήμερα, ένας σταυρός στην κορυφή του θυμίζει πως κάποτε ο λόφος αναπαρίστανε τον Γολγοθά, κατά τις λιτανείες των Παθών την Μεγάλη Εβδομάδα.
Μια κάποια αρχαιολογική ευαισθησία των παπικών αρχών κατά τον 19° αιώνα απαγόρευσε την οικοδόμηση και την διάνοιξη αποθηκών στην βάση του λόφου, ενώ μια πιο σοβαρή αρχαιολογική έρευνα πραγματοποιήθηκε από τον Γερμανό αρχαιολόγο Heinrich Dressel, ο οποίος διεξήγαγε εργασίες για την ταξινόμηση των υπαρχόντων αμφορέων. Μεταγενέστερες εργασίες πραγματοποιήθηκαν κατά τον 20° αιώνα από Ισπανούς αρχαιολόγους.
Το 80-90 % των θρυμμάτων των αμφορέων που βρίσκονται στο Monte Testaccio ανήκουν στον τύπο Dressel 20 (μεταφορά λαδιού) ενώ ένα μικρό ποσοστό ανήκει σε αμφορείς που μετέφεραν το garum, την φημισμένη σάλτσα από ψάρι που οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν σαν καρύκευμα σε πολλά πιάτα.

Οι αριθμοί που αφορούν το Monte Testaccio είναι εντυπωσιακοί και δίνουν μια εικόνα του μεγέθους της κατανάλωσης του λαδιού στην αρχαία Ρώμη :
  • Ο συνολικός αριθμός των αμφορέων ανέρχεται σε 24.750.000·
  • κάθε χρόνο στοιβάζονταν 320.000 αμφορείς που αντιστοιχούσαν σε 22.400 τόνους λαδιού·
  • η συνολική ποσότητα του λαδιού που μεταφέρθηκε από τους αμφορείς του Monte Testaccio ανέρχεται σε 173.250.000 κιλά λάδι.
  • Βάσει υπολογισμών, διαπιστώθηκε πως η ετήσια κατανάλωση λαδιού ανά κεφαλή στην αρχαία Ρώμη αντιστοιχούσε σε 20 κιλά, το οποίο χρησίμευε για διατροφή και φωτισμό.
Το Monte Testaccio, αν και είναι ίσως ο μοναδικός αρχαιολογικός χώρος που δεν έχει να επιδείξει απολύτως κανένα αρχαιολογικό εύρημα, εν τούτοις είναι σημαντικότατος γιατί διηγείται ένα μέρος της εμπορικής και καθημερινής ζωής της αρχαίας Ρώμης.
* * *