Πάνω στη via della Magliana, μια οδική αρτηρία με έντονη κίνηση στη συνοικία Portuense, βρίσκεται μισοκρυμμένη ανάμεσα στις πολυκατοικίες η εκκλησούλα της Santa Passera.
Για αιώνες η περιοχή ήταν εξοχή και η εκκλησία βρίσκονταν πάνω στο χωματόδρομο που οδηγούσε στη πόλη, δίπλα στον Τίβερη και στο ύψος της βασιλικής του Αγίου Παύλου εκτός των Τειχών, η οποία βρίσκεται στην άλλη πλευρά του Τίβερη. Ο δρόμος υπήρχε από την ρωμαϊκή εποχή, ήταν η άλλοτε via Portuensis που οδηγούσε στο λιμάνι της Ρώμης και αυτό θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε την επιλογή της τοποθεσίας για τη κατασκευή της εκκλησίας.

H Santa Passera όπως φαίνεται από το δρόμο. Σε πρώτο πλάνο η κόγχη με το δίλοβο παράθυρο

Η πλευρά της εισόδου που βλέπει τον Τίβερη. Μια διπλή σκάλα οδηγεί στην εκκλησία.

 

Ιστορία

Στην αρχαία Ρώμη απαγορεύονταν η ταφή των νεκρών στο εσωτερικό της πόλης και τα διάφορα νεκροταφεία και μαυσωλεία αναπτύσσονταν κατά μήκος των δημόσιων δρόμων ή πλησίον αυτών. Έτσι, εκεί που σήμερα βρίσκεται η εκκλησία, κατά τον 2°-3° αιώνα κατασκευάστηκε στην άκρη της via Portuensis ένα μαυσωλείο. Θα περάσουν περίπου 100 χρόνια και μάλλον το 407 μ.Χ. θα φτάσουν στη Ρώμη δύο μοναχοί από την Αλεξάνδρεια, οι οποίοι μετέφεραν από εκεί τα λείψανα δύο μαρτύρων που είχαν αποκεφαλιστεί κατά τους διωγμούς του Διοκλητιανού. Οι δύο μάρτυρες ήταν οι Άγιοι Ανάργυροι Κύρος και Ιωάννης. Οι δύο μοναχοί θα φιλοξενηθούν αρχικά στο σπίτι της Θεοδώρας, μιας πλούσιας ρωμαίας δέσποινας στο Τραστέβερε. Η Θεοδώρα θα δει σε όνειρο τους δυο μάρτυρες να της ζητούν να ταφούν στο οικόπεδο που κατείχε δίπλα στον Τίβερη, ακριβώς δίπλα στο ρωμαϊκό μαυσωλείο, όπου υπήρχε ένας ιδιόκτητος ναΐσκος αφιερωμένος στην αγία Πραξίδη.

Έτσι, αρχικά θα κατασκευαστεί μια κρύπτη, 100 περίπου χρόνια αργότερα θα κατασκευαστεί από πάνω της ένα προσευχητήριο και στη συνέχεια – κατά τον 8° αιώνα – το εφαπτόμενο μαυσωλείο θα μετατραπεί σε χριστιανικό ναό. Αυτός που βλέπουμε σήμερα είναι ο ναός του 8ου αιώνα,  με κάποιες όμως προσθήκες που έγιναν κατά τον 13ο αιώνα.

Ένα σχέδιο θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε τα διαδοχικά επίπεδα:

Mια ανύπαρκτη αγία

Τι σχέση έχει με αυτή την ιστορία η Αγία Πάσερα και γιατί ο ναός είναι αφιερωμένος σε αυτή την άγνωστη αγία; Απλά…δεν υπάρχει αυτή η αγία, είναι προϊόν φαντασίας ή μάλλον προϊόν παραφθοράς ονόματος: O άγιος Κύρος  ονομάζονταν αρχικά Abba Ciro (πατήρ Κύρος) αλλά με την πάροδο των αιώνων μεταβλήθηκε σε  Abbaciro, Appaciro, Appacero, Pacero, Pacera και στο τέλος Passera (ήδη από το 1317).

Επίσκεψη

Θα ξεκινήσουμε από τα χαμηλότερα επίπεδα. Στο πλευρό του συμπλέγματος μια πόρτα κλείνει την πρόσβαση στο μεσαιωνικό προσευχητήριο. Μπαίνοντας, μια πέτρινη παλιά σκάλα οδηγεί σε ένα σκοτεινό περιβάλλον ενώ ο αέρας γίνεται υγρός και βαρύς. Όταν ο φύλακας ανάψει το φως θα δούμε μια κύρια, εντελώς γυμνή αίθουσα, μαζί άλλους 3 χώρους που περιέχουν θραύσματα από ρωμαϊκές κατασκευές.

Η κύρια αίθουσα του μεσαιωνικού προσευχητηρίου. Κάποτε υπήρχαν τοιχογραφίες στους τοίχους. Είναι χώρος του πρώην ρωμαϊκού μαυσωλείου. Με την κατασκευή της εκκλησίας στο ανώτερο επίπεδο, το προσευχητήριο θα μετατραπεί σε κρύπτη της.

 

Στο αρχαίο υπέρθυρο θα δούμε μια μαρτυρία του τόπου ταφής των δύο μαρτύρων, σε λατινική επιγραφή: “Corpora sancti Cyri retinent hic atque Iohannis/ quae quondam Romae dedit Alexandria Magna (Εδώ λάμπουν τα ιερά σώματα του Κύρου και του Ιωάννη, όπου κάποτε η Mεγάλη Αλεξάνδρεια έδωσε στη Ρώμη)

 

Προς την υπόγεια κρύπτη

 

Στην αρχαία κρύπτη όπου σύμφωνα με την παράδοση φυλάσσονταν τα λείψανα των δύο μαρτύρων. Κάποτε οι τοίχοι ήταν λευκοί με τοιχογραφίες.

 

Στο εσωτερικό της εκκλησίας

Είναι καιρός να ανεβούμε στην επιφάνεια και να επισκεφτούμε την εκκλησία.
Μια διπλή σκάλα οδηγεί σε ένα μικρό προαύλιο με διάφορα ρωμαϊκά απομεινάρια. Ο αλλοιωμένος από το χρόνο εξωτερικός τοίχος της εκκλησίας και ειδικά η τύπος της τοιχοποιίας προδίδουν την ηλικία του δομήματος, αρχικά μαυσωλείου. Ένα πρόσφατο βαρύ σιδερένιο κιγκλίδωμα προστατεύει το εσωτερικό από βανδαλισμούς και κλοπές που σημειώθηκαν κατά τα τελευταία χρόνια.

Δύο ταφικές ρωμαϊκές στήλες στο προαύλιο της εκκλησίας.

Το ρωμαϊκό μαυσωλείο μετατρεμμένο σε χριστιανική εκκλησία. Είναι εμφανή τα ρωμαϊκά αρχιτεκτονικά στοιχεία.

 

Το εσωτερικό είναι εντελώς γυμνό και αυτό μας κάνει να εστιάσουμε τη προσοχή μας στις τοιχογραφίες της κόγχης. Είναι του 8ου, 11ου και 13ου αιώνα. Όλες οι υπόλοιπες τοιχογραφίες στους πλευρικούς τοίχους έχουν χαθεί.

Εσωτερικό. Η βάση της Αγίας Τράπεζας, το αναλόγιο του Ευαγγελίου και  η βάση του αρτοφορίου, προέρχονται από ρωμαϊκά μαρμάρινα απομεινάρια που κοσμούσαν το μαυσωλείο.

Λεπτομέρεια: Η βάση της Αγίας Τράπεζας, το «κάθισμα» πιο πίσω, ένα τμήμα από το από το σκαλοπάτι είναι όλα ρωμαϊκής προέλευσης.

 

Το κεντρικό σύμπλεγμα της τοιχογραφίας στη κόγχη παρουσιάζει στο κέντρο την Παναγία με τον αρχάγγελο Μιχαήλ. Στα αριστερά ο Άγιος Φραγκίσκος και ο Άγιος Ιάκωβος.  Δεξιά ο Χριστός ανάμεσα στους άγιους Κύρο και Ιωάννη, οι οποίοι κρατούν ιατρικά εργαλεία. Στο ανώτερο τμήμα παρατηρούμε μια σκηνή από την Traditio Legis, την Παράδοση του Νόμου, με το Χριστό ανάμεσα στους Πέτρο, Παύλο, Ιωάννη  Πρόδρομο και Ιωάννη Ευαγγελιστή.

 

Ακόμα πιο πάνω, στην αψίδα, ο Αμνός στο κέντρο ανάμεσα από τα σύμβολα των 4 Ευαγγελιστών.

 

Σε μια πλευρική τοιχογραφία του 8ου αι. που έχει διασωθεί ξεχωρίζουν οι μορφές 5 αγίων «εξ Ανατολής»: Άγιος Βασίλειος, Άγιος Νικόλαος, Γρηγόριος Ναζιανζηνός, Άγιος Χρυσόγονος και Άγιος Επιφάνιος.

 

Εξωτερικό: O χώρος μπροστά από τη κόγχη είναι τόπος συνάντησης των πιστών της γειτονιάς. Το ηλικιωμένο ζευγάρι κάθεται σε υπολείμματα μαρμάρινης διακόσμησης του πρώην μαυσωλείου.

 

Εδώ τελειώνει η επίσκεψή μας στην Αγία Πάσερα. Αν και άγνωστη στο ευρύ κοινό είναι ένα μικρό κόσμημα και μια νησίδα γαλήνης στο κυκλοφοριακό χάος και τις πολυκατοικίες που την περικυκλώνουν. Κατάφερε να φτάσει στις μέρες μας, επιζώντας για 1800 χρόνια, έλκοντας με συνέχεια και χωρίς διακοπές τους προσκυνητές σαν ταφικό μνημείο, προσευχητήριο και εκκλησία.

Συνήθως ανοίγει την Κυριακή στις 10.30 για την λειτουργία.

Η Santa Passera βρίσκεται εδώ.

 

* * *