Castra Praetoria, ο στρατώνας της Πραιτοριανής Φρουράς

Η Πραιτοριανή Φρουρά (cohortes praetoriae) ήταν ένα στρατιωτικό σώμα που είχε σαν αποστολή την ασφάλεια του αυτοκράτορα και λειτουργούσε σαν σωματοφυλακή. Ωστόσο εκτελούσε και χρέη μυστικής υπηρεσίας ή και οικονομικής αστυνομίας.

Άρχισε να χρησιμοποιείται από τον 3° αιώνα π.Χ. όταν για πρώτη φορά δημιουργούνται στρατιωτικές ομάδες από τις τάξεις των λεγεώνων με σκοπό την προστασία των πραιτόρων, υπάτων και στρατηγών και έδρασε για περίπου 600 χρόνια, μέχρι τη διάλυσή της από τον Μ. Κωνσταντίνο το 312 μ.Χ.

Τα μέλη της ήταν επίλεκτοι Ιταλοί λεγεωνάριοι, οι καλύτεροι των μονάδων τους, αλλά με την εξάπλωση της αυτοκρατορίας έγιναν δεκτοί σε αυτήν ακόμη και άντρες από τις επαρχίες. Η Φρουρά αποτελούνταν από εννιά κοόρτεις των 1.000 αντρών η καθεμιά, που αργότερα έφτασαν τις 12 και τις 16. Οι άνδρες της υπηρετούσαν 16 χρόνια, σε αντίθεση με τους υπόλοιπους λεγεωνάριους που υπηρετούσαν 25 χρόνια. Το κυρίαρχο χρώμα στον οπλισμό και στη στολή ήταν το μπλε, ώστε να ξεχωρίζουν από τους υπόλοιπους λεγεωνάριους. Ήταν οπλισμένοι με ακόντιο, ξίφος, στρογγυλή ασπίδα και κράνος. Προστάτη της Φρουράς ήταν ο θεός Άρης.

Εφόσον η Πραιτοριανή Φρουρά ήταν βασικά το μοναδικό μόνιμο στρατιωτικό σώμα στην Ιταλία, κατέληξε να αποτελεί ισχυρή πολιτική δύναμη όσον αφορά την υποστήριξη ή την ανατροπή του αυτοκράτορα. Αρκεί να σκεφτεί κανείς πως από τους 27 αυτοκράτορες που αναγνωρίστηκαν νόμιμα από τη Σύγκλητο σε ένα διάστημα 60 ετών (από τον θάνατο του Μάρκου Αυρηλίου ως την ανακήρυξη του Διοκλητιανού, 22 φονεύτηκαν από τους Πραιτοριανούς!

 Επί Τιβέριου η Πραιτοριανή Φρουρά συγκεντρώθηκε στη Ρώμη σε ειδικά κατασκευασμένο στρατώνα. Για αυτό το λόγο από τότε οι πραιτοριανοί επέλεξαν σαν σύμβολο τον σκορπιό, ζώδιο του Τιβέριου. Τελικά η Φρουρά θα διαλυθεί από τον Μ. Κωνσταντίνο το 312 μ.Χ. Το φταίξιμό της ήταν πως…έπραξε το καθήκον της, πολεμώντας στο πλευρό του αυτοκράτορα της Ρώμης Μαξέντιου, αντίπαλο του Κωνσταντίνου. Ίδιο τέλος θα έχει και η έφιππη προσωπική φρουρά του αυτοκράτορα (Equites Singulares Augusti).

 Στη Ρώμη η Πραιτωριανή Φρουρά απολάμβανε άνετη ζωή, θα λέγαμε. Ζούσαν και εκπαιδεύονταν σε δικό τους στρατώνα, μπορούσαν να επισκεφτούν σαν θαμώνες λουτρά και σαν θεατές θέατρα και αμφιθέατρα. Επίσης, ο μισθός τους ήταν τριπλάσιος σε σχέση με τους άλλους λεγεωνάριους.

Castra Praetoria

Ο στρατώνας χτίστηκε μεταξύ 20 και 23 μ.Χ. από τον Τιβέριο, μετά από συμβουλή του ισχυρού διοικητή της Φρουράς (præfectus prætorio) Sejanus, και είχε σαν σκοπό να συγκεντρώσει σε ένα μοναδικό στρατώνα και τις εννέα υπάρχουσες κοόρτεις.

Ο στρατώνας είχε τετράπλευρο σχήμα (400Χ380 μ.) με στρογγυλεμένες γωνίες και μια πύλη σε κάθε πλευρά. Η πύλη της πλευράς προς τη πόλη διέθετε μαρμάρινη αψίδα. Τα γυμνάσια της Φρουράς γίνονταν στο εξωτερικό του στρατώνα, προς τη μεριά της πόλης.

Αριστερά: καλλιτεχνική απεικόνιση του στρατώνα. Κέντρο: οι εξωτερικοί τοίχοι του στρατώνα, ενσωματωμένοι στα τείχη της Ρώμης (17ος αι.) Δεξιά: ο χώρος που καταλάμβανε ο στρατώνας στο σημερινό χάρτη της Ρώμης.

Δύο αιώνες αργότερα ο αυτοκράτορας Αυρηλιανός θα κατασκευάσει τα νέα τείχη της Ρώμης διαπλατύνοντας τον οχυρωτικό περίβολο και θα ενσωματώσει τον στρατώνα για λόγους χρόνου αλλά και οικονομίας. Τότε οι πύλες που έβλεπαν προς το εξωτερικό θα τοιχιστούν.

Το τέλος

Καθοριστική χρονιά για την Πραιτοριανή Φρουρά είναι το 312 μ.Χ. Στη μάχη της Μιλβίας Γέφυρας ο Μ. Κωνσταντίνος θα νικήσει τον αντίπαλό του Μαξέντιο και μετά την είσοδο του στη Ρώμη θα διαλύσει τη Φρουρά, καθώς η τελευταία είχε πολεμήσει στο πλευρό του αντιπάλου του. Ο στρατώνας θα ισοπεδωθεί και ο Κωνσταντίνος θα κατεδαφίσει το τείχο που έβλεπε προς τη πόλη. Οι υπόλοιποι τρεις δεν θα πειραχτούν επειδή ήταν πλέον μέρος των τειχών.

Κατά τους μετέπειτα αιώνες η πόλη συρρικνώθηκε και το έδαφος μεταβλήθηκε σε εξοχή και περιβόλια. Κατά τον 18° αιώνα θα εγκατασταθούν Ιησουίτες.

Σήμερα

Κατά τη δεκαετία του ’60 με τις εργασίες του μετρό και την ανέγερση του συμπλέγματος της Εθνικής Βιβλιοθήκης θα αρχίσουν και οι πρώτες ανασκαφές. Σήμερα ο χώρος που κάποτε ανήκε στο στρατώνα της Πραιτοριανής Φρουράς έχει καταληφθεί από την Εθνική Βιβλιοθήκη και δύο στρατώνες. Μπορούμε λοιπόν να πούμε πως αυτοί οι στρατώνες κατέχουν ένα ρεκόρ, είναι οι αρχαιότεροι του κόσμου.

Ευτυχώς το τμήμα των τειχών έχει διατηρηθεί και μαζί τους δύο πλευρές του στρατώνα, καθώς και δύο τοιχισμένες πύλες του. Έτσι, μπορούμε να πάρουμε μια ιδέα των διαστάσεών του.

Τμήμα μιας πλευράς του στρατώνα

Μια από τις δύο τοιχισμένες πύλες που έχουν διασωθεί

Τοιχισμένη πύλη

Μια από τις πλευρές του στρατώνα

Το Castro Pretorio έδωσε την ονομασία του στη συνοικία της πόλης και στην αντίστοιχη στάση του μετρό. Το καλύτερο σημείο για να παρατηρήσει κανείς τους τοίχους του στρατώνα της Πραιτοριανής Φρουράς είναι εδώ, στη γωνία που σχηματίζουν οι δύο πλευρές.