Βρισκόμαστε στην περιοχή που σήμερα ονομάζεται piazza Bocca della Verità και στην αρχαιότητα Forum Boarium. Το αρχαίο όνομα, που στα ελληνικά σημαίνει Αγορά των βοών, δηλώνει το είδος της εμπορικής δραστηριότητας που λάμβανε χώρα εδώ. Ήταν η κυριότερη περιοχή της αρχαϊκής Ρώμης, της Ρώμης που δεν είχε γίνει ακόμα υπερδύναμη. Ο Τίβερης, που βρίσκεται ακριβώς δίπλα, δεν διέθετε τις γέφυρες που κατασκευάστηκαν αργότερα. Υπήρχαν ξέρες,  το ίσιωμα πλημμύριζε εύκολα δημιουργώντας έλη και, σύμφωνα με τον μύθο, σε αυτό το σημείο σταμάτησε το καλάθι με τον Ρωμύλο και τον Ρώμο. Ο Παλατινός λόφος και η σπηλιά που σύμφωνα με την μυθολογία μεγάλωσαν πίνοντας γάλα λύκαινας, απέχουν μόλις 300 μέτρα.

Αλλά στο Forum Boarium δεν γίνονταν μόνο αγοραπωλησία ζώων. Δίπλα, όπως είπαμε, βρίσκεται ο Τίβερης και σε αυτό το σημείο υπήρχε ένα λιμάνι, όπου έφταναν διάφορα αγαθά. Επίσης, από εδώ περνούσε ο δρόμος που διάσχιζε την κοιλάδα του Τίβερη και ο δρόμος που από την Ετρουρία πήγαινε προς το Νότο. Εδώ, ήδη από τους αρχαϊκούς χρόνους έφταναν Έλληνες και Φοίνικες έμποροι. Η μορφή του εμπορίου που αναπτύχθηκε, ανταλλάσσοντας εμπορεύματα με ζώα και τροφή, αποτελεί την μαγική συνταγή για την ανάπτυξη της πόλης. Κατά τον 4° αιώνα π.Χ. το κέντρο της πόλης μεταφέρθηκε από εδώ στη γνωστή Ρωμαϊκή Αγορά. Αργότερα, σε αυτό το σημείο στήθηκε και ένα μπρούτζινο άγαλμα ταύρου, το οποίο έγινε και το σύμβολο της περιοχής. Το άγαλμα προέρχονταν από την κατάκτηση της Αίγινας (210 π.Χ.).

Με την εξάπλωση της πόλης και την δημιουργία νέων προβλητών και αποθηκών, το Forum Boarium θα χάσει εν μέρει τη σημασία του αλλά θα παραμείνει ιερός χώρος, λόγω της εγγύτητας με το σημείο που βρέθηκαν ο Ρωμύλος και τον Ρώμος.

Συμπληρωματικά, να πούμε πως δίπλα στο Forum Boarium (πηγαίνοντας προς το Καπιτώλιο) αναπτύχθηκε και το Forum Holitorium, η αγορά λαδιού, λαχανικών και φρούτων. Δεν είναι τυχαίο πως οι πρώτες διακονίες που αναπτύχθηκαν από τον πέμπτο αιώνα και μετά, βρίσκονται στην περιοχή των δύο αυτών αγορών (εδώ βρίσκονταν 8 από τις 18 διακονίες της Ρώμης) και για αυτό το λόγο οι εκκλησίες που θα συναντήσουμε εδώ, ιδρυμένες από Έλληνες μοναχούς, είναι από τις πιο παλιές της Ρώμης. Κατά την παπική Ρώμη στη πλατεία που βρίσκεται εδώ γίνονταν δημόσιες εκτελέσεις.

Η περιοχή του Forum Boarium. Διακρίνονται οι δύο ρωμαϊκοί ναοί. Στο βάθος στο κέντρο δεσπόζει ο Παλατινός λόφος. Από κάτω του διακρίνεται η αψίδα του Ιανού, μάλλον το σημείο που σταμάτησε το καλάθι με τον Ρωμύλο και τον Ρώμο.

Ο πρώτος ναός που κατασκευάστηκε στο Forum Boarium ήταν ο Μέγας Βωμός του Ηρακλή. Σήμερα σώζονται κάποια τμήματα τοίχου, προσιτά κατεβαίνοντας στα υπόγεια της διπλανής Santa Maria in Cosmedin (εκεί που βρίσκεται το Στόμα της Αλήθειας). Εκτός από αυτό τον πρώτο ναό υπήρχε και ο ναός της Μάτερ Ματούτα (αντίστοιχη της Ηώς), που ούτε αυτός σώζεται σήμερα.
Αντίθετα, σώζονται δύο ναοί, ο ναός του Νικητήριου Ηρακλή και ο ναός του Πορτούμνου, οι οποίοι σώθηκαν γιατί είχαν τη τύχη να μετατραπούν σε χριστιανικούς ναούς.
Θα επισκεφτούμε το εσωτερικό τους, κάτι που δύσκολα επιτρέπεται. Θα κάνουμε μια συντομότατη περιγραφή, προτιμώντας να προσφέρουμε στον αναγνώστη ένα φωτογραφικό ρεπορτάζ.

Ναός του Νικητήριου Ηρακλή

Ο Ναός του Νικητήριου Ηρακλή ή του Ελαίου Ηρακλή είναι ένας στρογγυλός περίπτερος ναός και ο παλαιότερος μαρμάρινος ναός στη Ρώμη (120 π.Χ.). Ο Ηρακλής, θεότητα εισαγώμενη από την Ελλάδα, θεωρούνταν προστάτης της εξοχής, των αγροτικών εργασιών και των ζώων. Ήταν επίσης προστάτης των εμπόρων και των εμπορικών συναλλαγών.
Είναι κατασκευασμένος από μάρμαρο Πεντέλης. Αρχικά, λόγω μιας λανθασμένης εκτίμησης που δημιουργήθηκε κατά την Αναγέννηση, ο ναός θεωρούνταν αφιερωμένος στην Εστία (Vesta).  Αυτό, λόγω του κυκλικού σχήματος που τον καθιστούσε παρόμοιο με το πραγματικό ναό της Vesta, στην Ρωμαϊκή Αγορά.
Η χρηματοδότηση για το ανέγερση του ναού δόθηκε από έναν πλούσιο λαδέμπορο (εξ και το δεύτερο όνομα του ναού) και αφιερώθηκε στην συντεχνία των λαδεμπόρων. Το γεγονός επιβεβαιώνει την οικονομική δύναμη των Ρωμαίων εμπόρων εκείνη την περίοδο, ικανών να κατασκευάσουν έργα σχεδιασμένα από Έλληνες καλλιτέχνες, με πολύτιμα ελληνικά μάρμαρα.

Ο σηκός είναι ολοστρόγγυλου σχήματος και έχει διάμετρο 14,8 μέτρα. Περιστοιχίζεται από 19 κίονες ύψους 10 μέτρων (ένας λείπει). Τα κιονόκρανα είναι κορινθιακού ρυθμού.

Ικανός να αντέξει σε σεισμούς και πλημμύρες, ο ναός ήταν κατασκευασμένος από πεντελικό μάρμαρο εξωτερικά και τραβερτίνη εσωτερικά. Αρχιτέκτονας θεωρειται ο Έλληνας Ερμόδωρος ο Σαλαμίνιος και οι εργάτες πρέπει να ήταν μάλλον ντόπιοι.

Στο εσωτερικό ο ναός είναι εντελώς γυμνός. Υπάρχει μια χριστιανική κυκλική επιγραφή, μια εικόνα της Παναγίας και μια τοιχογραφία.

Η οροφή του ναού. Η αρχαία σκεπή δεν έχει διασωθεί, η σημερινή κατασκευή είναι πρόσφατη.

Τοιχογραφία με τον Ιησού στο κέντρο, πλαισιωμένο από τον Πέτρο, τον Ιωάννη τον Βαπτιστή, τον ευαγγελιστή Ιωάννη και τον Πέτρο. Στη κάτω σειρά, διάφοροι άγιοι. Η τοιχογραφία αποδίδεται στον Antoniazzo Romano (15ος  αι.)

Ο ναός ήταν αρχικά αφιερωμένος στον πρωτομάρτυρα Στέφανο και στη συνέχεια στην Παναγία, μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα.

Επιγραφή με λατινική προσφώνηση στην Παναγία.

Ναός του Πορτούμνου

Ο Ναός του Πορτούμνου είναι ένα τετράστυλος ψευδοπερίπτερος ναός, ιωνικού ρυθμού, με τέσσερις κίονες στην πρόσοψη. Κατά τον ένατο αιώνα ο ναός μετατράπηκε σε χριστιανική εκκλησία, με το όνομα Αγία Μαρία η Αιγυπτία, προστάτιδα των ιεροδούλων. Το 1916 ο ναός ξαναπήρε την αρχική του, ρωμαϊκή όψη.

Ναός του Πορτούμνου

Το εσωτερικό του ναού είναι αρκετά γυμνό. Οι τοίχοι είναι από τουφόπετρα.

Αρχικά οι τουφόπετρες ήταν μάλλον σοβατισμένες για να αναπαράγουν το εφέ του μαρμάρου. Έχουν διασωθεί τμήματα τοιχογραφιών του Πρώιμου Μεσαίωνα (περίπου 900 μ.Χ.) με σκηνές της ζωής της Οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας. Διακρίνεται μια κεντρική σκηνή με την Κοίμηση της Αγίας.

Μεσαιωνικός μαρμάρινος σταυρός

Η εκκλησία δωρήθηκε τον 16° αι. στην Αρμενική κοινότητα, η οποία τον κράτησε μέχρι τα πρώτα χρόνια του του 20ου αιώνα, όταν άρχισαν οι πρώτες εργασίες αποκατάστασης.

Η θέα από τον πρόναο. Οι 4 κίονες είναι από τραβερτίνη.

Σταθήκαμε μόνο στους δύο ναούς αλλά η περιοχή, λόγω της θέσης και της ιστορίας της, έχει πολλά και πολύ ενδιαφέροντα πράγματα να επιδείξει. Ελπίζω σύντομα να την επισκεφτούμε ξανά.

To Forum Boarium βρίσκεται εδώ.

*