Όποιος βρεθεί στην περιοχή ανάμεσα από το Κάστρο του Αγίου Αγγέλου και την βασιλική του Αγίου Πέτρου, ίσως παρατηρήσει ένα μακρύ τείχος που συνδέει αυτά τα δύο σημεία. Πρόκειται για το διάσημο Passetto, η άλλοτε οδός διαφυγής του πάπα, σε περίπτωση επείγουσας απομάκρυνσης από το Βατικανό για αναζήτηση προστασίας στο κάστρο.

Ιστορική αναδρομή

Σε αυτό το σημείο πρωτοχτίστηκαν τείχη γύρω στα 850 από τον Λέοντα Δ’, με σκοπό την προστασία της περιοχής της βασιλικής από τις επιδρομές των Σαρακηνών. Το Βατικανό είχε ακόμα μόνο θρησκευτική σημασία, δεν είχε μετατραπεί σε παπική έδρα. Μετά την πτώση της Ραβέννα, πρωτεύουσας του Βυζαντινού Εξαρχάτου στην Ιταλία, οι πάπες παραμένουν μοναδικοί άρχοντες της πόλης της Ρώμης και αποφασίζουν να εγκαταστήσουν την έδρα τους στο Λατερανό. Η περιοχή όμως θα αποδειχθεί αμυντικά αδύναμη και έτσι κατά τον Ύστερο Μεσαίωνα θα αποφασιστεί η μετατόπιση της παπικής έδρας στην περιοχή του Βατικανού.
Αρχικά ο Ιννοκέντιος Γ΄και κυρίως ο Νικόλαος Γ’ (1216-1280) θα πραγματοποιήσουν αυτή τη μετατόπιση, η οποία περιορίζονταν στην διαχείριση της βασιλικής και την κατασκευή ενός παπικού μεγάρου. Ήταν όμως παράλληλα μια εποχή όπου οι πάπες για σχεδόν δύο αιώνες θα φανούν εξαιρετικά αβέβαιοι ως προς την επιλογή της μόνιμης κατοικίας τους, χρησιμοποιώντας μέγαρα σε διάφορες πόλεις της κεντρικής Ιταλίας αλλά και της Ρώμης.

Θα πρέπει να φτάσουμε στα 1500 περίπου, όταν αποφασίζεται η πραγματοποίηση μιας πόλης στην πόλη, που θα φιλοξενούσε τους εκκλησιαστικούς αξιωματούχους και την διοίκηση, καλά προστατευμένη και οχυρωμένη, με τον Τίβερη να την διαχωρίζει από την πιο πυκνοκατοικημένη περιοχή της Ρώμης. Ήταν η εποχή που ο Τίβερης αποτελούσε σύνορο και εμπόδιο, καθώς διασχίζονταν  μόνο  από 3 γέφυρες, αριθμός που θα παραμείνει αμετάβλητος μέχρι τα μισά του 19ου αιώνα.

Επιστρέφοντας στην εποχή του Νικολάου Γ’ (1216-1280), τότε θα αποφασιστεί η εκμετάλλευση των παλαιών τειχών για την επίτευξη ένα είδος «διαδρόμου» που θα επέτρεπε τη γρήγορη και ασφαλή σύνδεση μεταξύ του Βατικανού και του Κάστρου, εξασφαλίζοντας την ασφάλεια του πάπα ακόμη και σε περιπτώσεις εξαιρετικά επικίνδυνες, όπως πολιορκίες και ταραχές, γεγονότα διόλου σπάνια στην πολυτάραχη μεσαιωνική Ρώμη.

Το Passetto στο Borgo. Διακρίνονται οι πολεμίστρες του εσωτερικού διαδρόμου. Στο βάθος ξεχωρίζει ο Άγιος Πέτρος. Τα καμπυλωτά ανοίγματα στο τείχος κατασκευάστηκαν μεταγενέστερα για λόγους συγκοινωνίας.

Το Passetto στο Borgo. Διακρίνονται οι πολεμίστρες του εσωτερικού διαδρόμου. Στο βάθος ξεχωρίζει ο Άγιος Πέτρος. Τα καμπυλωτά ανοίγματα στο τείχος κατασκευάστηκαν μεταγενέστερα για λόγους επικοινωνίας με το νεώτερο τμήμα της συνοικίας.

Περιγραφή

Το Passetto λειτούργησε σαν οδός διαφυγής του πάπα μέχρι τον 17° αιώνα αλλά συχνά χρησιμοποιήθηκε για να οδηγηθούν από το Βατικανό στις ιδιαίτερα σκληρές παπικές φυλακές του κάστρου προσωπικότητες για τις οποίες δεν έπρεπε να διαρρεύσει ουδεμία πληροφορία για την σύλληψη και τον τόπο φυλάκισης. Επιπλέον, είχε και στρατηγική σημασία γιατί έλεγχε και πρόσφερε ιδανική θέση βολής προς τους δρόμους και τα γύρω κτίρια της περιοχής του Borgo.

Εσωτερικός διάδρομος

Εξωτερικός διάδρομος

Το Passetto ξεκινάει από έναν από τους δύο πύργους με επάλξεις που προστατεύουν την Porta S.Pellegrino. Σήμερα αυτή η πύλη είναι πάντα κλειστή και δεν χρησιμοποιείται λόγω της εγγύτητά της με την κιονοστοιχία του Μπερνίνι. Πίσω από αυτή την πύλη βρίσκεται ο στρατώνας της Ελβετικής Φρουράς. Το Passetto έχει μήκος 800 περίπου μέτρα και διαθέτει δύο διαδρόμους, ένα εσωτερικό και έναν εξωτερικό. Καταλήγει στο Castel Sant’Angelo, στον προμαχώνα του Αγίου Μάρκου.

Η αρχή του Passetto, από ένα τετράγωνο πύργο. Στο βάθος διακρίνεται το Αποστολικό Μέγαρο και στα αριστερά η κιονοστοιχία του Μπερνίνι που οδηγεί στην πλατεία του Αγίου Πέτρου.

Δύο διάσημες περιπτώσεις

Αυτή η παπική οδός διαφυγής χρησίμευσε τελικά στους πάπες; Ασφαλώς, ναι. Το 1494 για πρώτη φορά από τον Αλέξανδρο ΣΤ’ όταν διέτρεξε γρήγορα τα 800 μέτρα που τον χώριζαν από την ασφάλεια του Κάστρου του Αγίου Αγγέλου, για να γλυτώσει από τα στρατεύματα του Καρόλου Η’ της Γαλλίας που είχαν μπει στη Ρώμη χωρίς να συναντήσουν αντίσταση. Αλλά η πιο διάσημη φυγή από το Βατικανό είναι αυτή του Κλήμη Ζ’ το 1527, κατά την λεηλασία της Ρώμης από τους Γερμανούς μισθοφόρους του Καρόλου Κουίντου, στα πλαίσια των Ιταλικών Πολέμων μεταξύ της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και του Βασιλείου της Γαλλίας, σύμμαχο με το παπικό κράτος του Κλήμη Ζ’. Τότε 189 Ελβετοί Φρουροί της παπικής φρουράς θυσίασαν τη ζωή τους με αυταπάρνηση για να δώσουν χρόνο στον πάπα να διαφύγει με τη ψυχή στα δόντια διαμέσου του Passetto. Ο πάπας παρέμεινε κλεισμένος στο απόρθητο Κάστρο του Αγίου Αγγέλου και αργότερα διέφυγε από την πόλη μεταμφιεσμένος σε μανάβη. Από τότε ο Κλήμης Ζ’ απεικονίζεται με λευκή γενειάδα, μετατροπή που λέγεται πως έγινε σε 3 μόλις μέρες, ως αποτέλεσμα του πόνου που του προκάλεσε η λεηλασία της Ρώμης
Η λεηλασία του 1527 θεωρείται ίσως η βιαιότερη και πιο καταστροφική λεηλασία της Ρώμης και για πολλούς ειδικούς σηματοδοτεί το τέλος της Αναγέννησης.

Το άλλο άκρο του Passetto, στον προμαχώνα του Αγίου Μάρκου του Castel Sant’Angelo.

H είσοδος δεν επιτρέπεται αλλά κατά τους καλοκαιρινούς μήνες οργανώνονται επισκέψεις με συνοδό κατά τις βραδυνές ώρες.Το Passetto στο Borgo βρίσκεται εδώ.