Ο χαμένος σταυρός του Μπορομίνι

Όλα θα ξεκινήσουν μόλις πριν 3 χρόνια περίπου, όταν ένας μελετητής των αρχείων του Αγίου Πέτρου και ειδικά του εργοταξίου της βασιλικής (το οποίο είναι πάντα ενεργό λόγω των συνεχών συντηρήσεων), θα πέσει πάνω σε ένα έγγραφο, το οποίο ανέφερε πως το 1625 ο πάπας Ουρβανός Η’ είχε αναθέσει τις εργασίες αποκατάστασης της Αγίας Θύρας, εν όψει του Ιωβηλαίου Έτους της ίδιας χρονιάς, στον νεαρό Φραντσέσκο Μπορομίνι.

Ο 24χρονος τότε Μπορομίνι ήταν ένας νεαρός λιθοξόος, ακόμη άγνωστος. Είχε φτάσει στη Ρώμη πριν 6 χρόνια ακολουθώντας την οδό των προσκυνητών, κάνοντας όλη τη διαδρομή από το Μιλάνο με τα πόδια και χάρη σε κάποιες συγγένειες και γνωριμίες άρχισε να εργάζεται αμέσως στον Άγιο Πέτρο, όπου δεν άργησε να διακριθεί.

«Η ευλόγηση του Ποντίφικα στην πλατεία του Αγίου Πέτρου» (1585)

Το έγγραφο περιέγραφε λεπτομερέστατα τον σταυρό και τις διαστάσεις του, ο οποίος είχε κατασκευαστεί με την τεχνική του μικρομωσαϊκού. Ο Μπορομίνι είχε επιμεληθεί όλη την διακόσμηση της Θύρας και ο σταυρός, τοποθετημένος στην εξωτερική όψη, θα την σφράγιζε για 25 χρόνια, μέχρι το επόμενο Ιωβηλαίο Έτος. Όμως, αν και οι πληροφορίες για την κατασκευή και την τοποθέτηση ήταν λεπτομερείς, ουδεμία πληροφορία υπήρχε ως προς το τι απέγινε ο σταυρός, κανείς δεν γνώριζε τίποτε.

Έχοντας φτάσει σε αδιέξοδο στα αρχεία, οι μελετητές δοκίμασαν μια άλλη λύση: Έστειλαν επιστολές σε όλες τις αριστοκρατικές οικογένειες της Ρώμης, ρωτώντας αν είχαν κατά τύχη στην ιδιοκτησία τους ή στα ιδιωτικά τους παρεκκλήσια διακοσμητικά στοιχεία και μικροψηφιδωτά. Και πράγματι, στην επιστολή απάντησε η οικογένεια Παμφίλη (Pamphilj), αναφέροντας πως σε μια εκκλησία που της ανήκε στο Τραστέβερε, υπήρχε πράγματι ένας σταυρός που άξιζε να μελετηθεί.

Βέβαια, το ερώτημα που τίθεται είναι, πώς κατέληξε ο σταυρός από την Θύρα του Αγίου Πέτρου, στην είσοδο μιας ιδιόκτητης εκκλησίας στο Τραστέβερε; Καταλυτικός παράγοντας για την απάντηση είναι η μορφή της Donna Olympia, ουσιαστικά το πραγματικό αφεντικό της Ρώμης για όσο διήρκεσε το ποντιφικάτο του κουνιάδου της, πάπα Ιννοκέντιου Ι’.

Κατά μήκος του Τίβερη η Olympia Pamphilj είχε χτήματα, όπως επίσης και έναν υπέροχο κήπο με σπάνια φυτά κοντά στην εκκλησία. Η εκκλησία προϋπήρχε από το 1090 αλλά το 1654 ο πάπας απένειμε την κτητορεία στην Ολυμπία. Ο πάπας δεν της χαλούσε χατήρι και ένα σκάνδαλο μάλιστα έμεινε στα χρονικά, όταν η Ολυμπία απέτησε και πέτυχε να βρίσκεται στην πρώτη σειρά κατά το άνοιγμα της Αγίας Θύρας του Ιωβηλαίου του 1649. Δεν είναι απίθανο λοιπόν να της άρεσε ο σταυρός και να τον ζήτησε από τον πάπα. Δεν ήταν κάτι σπάνιο, λίγα χρόνια αργότερα ο πάπας θα της παραχωρήσει για τον κήπο της ένα γλυπτό του Μπερνίνι που προορίζονταν για την Κρήνη των Τεσσάρων Ποταμών.

Ο σταυρός του Μπορομίνι. Φιλοτέχνησε ο ίδιος τον σταυρό, ενώ οι διακοσμήσεις στο μπλε φόντο είναι του Giovanni Battista Calandra. Οι μέλισσες και τα φύλλα ελιάς είναι τα σύμβολα των οικογενειών Barberini και Pamphilj, δύο από τις ισχυρότερες της εποχής, όπου είχαν στις τάξεις τους μέχρι και πάπες. Κατά μήκος του περιγράμματος του μωσαϊκού φαίνονται ακόμα τα σημάδια από το σφυρί που χρησιμοποίησε ο Ιννοκέντιος Ι΄κατά το Ιωβηλαίο Έτος του 1649 για να σπάσει τις σφραγίδες που κρατούσαν την Αγία Θύρα κλειστή.

Με τον θάνατο της Ολυμπίας επήλθε η λήθη και ο σταυρός θα ξεχαστεί για τετρακόσια χρόνια, μέχρι την πρόσφατη ανακάλυψη και θα παραμείνει όλα αυτά τα χρόνια δίπλα στην εξωτερική πόρτα της εκκλησίας.

Όσο για τον περίφημο κήπο της Ολυμπίας και τα λουτρά της στον Τίβερη, το σύμπλεγμα μεταβλήθηκε από την οικογένεια κατά τον 19° αιώνα σε νοσοκομείο, ενώ σήμερα είναι κέντρο περίθαλψης ηλικιωμένων.
Η εκκλησία είχε πέσει σε παρακμή και ήταν πάντα κλειστή. Πρόσφατα ένας πολιτιστικός σύλλογος την μετέτρεψε σε μικρό μουσείο εκκλησιαστικής τέχνης. Η είσοδος είναι με εισιτήριο.