Άγιος Ιωάννης των Φλωρεντινών

Η παροικία των Φλωρεντινών στη Ρώμη άρχισε να μεγαλώνει και να ακμάζει όταν μετατοπίστηκε η παπική έδρα από το Λατερινό στο Βατικανό, ενώ παράλληλα οι πάπες αποφάσιζαν τον καλλωπισμό της μεσαιωνικής πόλης. Τότε κατασκευάστηκαν μνημεία, ναοί, μέγαρα, ανοίχτηκαν νέοι δρόμοι. Δεν ήταν κάτι ξαφνικό, απλώς άρχιζε να εξελίσσεται και να δυναμώνει η μορφή του μεσαιωνικού θρησκευτικού τουρισμού, θα λέγαμε, το προσκύνημα. Οι πάπες, με μεγάλη διορατικότητα, κατάλαβαν αμέσως τις δυνατότητες αυτού του φαινόμενου, όταν ασταμάτητα κύματα προσκυνητών από όλη την Ευρώπη  θα άφηναν στη πόλη και στο Βατικανό άφθονο χρήμα και φήμη. Δόθηκε λοιπόν βάρος στην «εκμοντερνοποίηση» της πόλης και οι έντονες πολεοδομικές και καλλιτεχνικές δραστηριότητες θέλγησαν καλλιτέχνες και ειδικούς ειδικά από την Φλωρεντία. Έφτασαν επίσης και τραπεζίτες, καθώς παράλληλα εντάθηκαν και οι εμπορικές δραστηριότητες.

Η παροικία των Φλωρεντινών άνθισε ιδιαίτερα όταν βρέθηκε κάτω από την προστασία δύο ισχυρών παπών από την Τοσκάνη, τους Μεδίκους Λέοντα Ι’ και Κλήμη Ζ’. Έφτασε να έχει δικά της δικαστήρια, δική της νομοθεσία, προξενείο, ως και δικές της φυλακές.

Hendrik Frans van Lint, «Ο Άγιος Ιωάννης των Φλωρεντινών» (1739)

Τα πιο πολλά μέλη της φλωρεντινής παροικίας εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της πόλης στο ύψος της στροφής του Τίβερη. Εδώ οι καλλιτέχνες βρίσκονταν κοντά στο Βατικανό, ενώ οι τραπεζίτες κοντά στο κέντρο των εμπορικών δραστηριοτήτων. Και αποφάσισαν να αναγείρουν το ναό της παροικίας τους σε μια θέση-κλειδί, στο σημείο που κατέληγε η ευθύγραμμη via Giulia, η οποία είχε σαν αποκλειστικό σκοπό την διοχέτευση των προσκυνητών που προέρχονταν από το νότο, προς τη γέφυρα που οδηγούσε στο Βατικανό (χάρτης πάνω δεξιά). Με λίγα λόγια ο ναός θα ήταν το τελικό αρχιτεκτονικό στοιχείο της παπικής οδού. Αφιερώθηκε στον προστάτη της Φλωρεντίας, Ιωάννη τον Βαπτιστή.

Χρονοβόρα κατασκευή

Η κατασκευή θα διαρκέσει δύο αιώνες, με την εναλλαγή σχεδίων και αρχιτεκτόνων. Εργάστηκαν τα μεγαλύτερα ονόματα της εποχής, οι ίδιοι που θα εργαστούν και στον Άγιο Πέτρο, ο οποίος ανεγείρονταν παράλληλα.

Ένα πρώτο σχέδιο του Μπραμάντε θα παραμείνει στα χαρτιά ενώ αργότερα σε διαγωνισμό όπου συμμετείχαν ονόματα όπως ο Μιχαήλ Άγγελος, ο Ραφαήλ και ο Baldassare Peruzzi θα βγεί νικητής ο Jacopo Sansovino. Τα πέντε σχέδια που παρουσίασε ο Μιχαήλ Άγγελος, αν και πανέμορφα, θα κριθούν υπερβολικά δαπανηρά.  Η κατασκευή ξεκίνησε το 1519 αλλά τεχνικές δυσκολίες ανάγκασαν τον Sansovino να παραιτηθεί. Θα συνεχίσει το έργο ο Antonio da Sangallo ο Νεότερος, αλλά αυτός στον οποίο οφείλεται η τελική μορφή θα είναι ο Giacomo Della Porta (ο αρχιτέκτονας που ολοκλήρωσε τον θόλο του Αγίου Πέτρου). Το εγκάρσιο κλίτος και ο χαρακτηριστικός θόλος (1614) είναι του Κάρλο Μαντέρνο, δημιουργού και της πρόσοψης του Αγίου Πέτρου. Η τελική ολοκλήρωση θα γίνει το 1738, με την κατασκευή της πρόσοψης από τον Alessandro Galilei, απόγονο του Γαλιλαίου και δημιουργό της πρόσοψης του Αγ. Ιωάννη του Λατερανού. Μεταξύ αυτών που εργάστηκαν για την διακόσμηση θα πρέπει να αναφέρουμε και τον Francesco Borromini.

Το εσωτερικό της βασιλικής. Αποτελείται από τρία κλίτη, καθένα με πέντε παρεκκλήσια.

Ο χαρακτηριστικός θόλος του Αγ. Ιωάννη των Φλωρεντινών. Λόγω του σχήματός του θα ονομαστεί «πιπιλισμένο κουφέτο». Φιλοξενεί μια πολύ παλιά καμπάνα με την επιγραφή “Maria is my name”, η οποία λέγεται πως προέρχεται από τον καθεδρικό ναό του Αγίου Παύλου του Λονδίνου.

Εσωτερικό

Το εσωτερικό παρουσιάζει τρία κλίτη με πέντε παρεκκλήσια σε κάθε πλευρά. Ξεχωρίζει το Άγιο Βήμα σχεδιασμένο από τον Μπορομίνι. Μέχρι πρόσφατα μπορούσε να δει κανείς στο εσωτερικό της βασιλικής δύο προτομές φιλοτεχνημένες από τους Μπερνίνι, τον πατέρα και τον πιο διάσημο γιο, καθώς και ένα άγαλμα του Ιωάννη του Πρόδρομου που αρχικά πιστεύονταν πως ο καλλιτέχνης ήταν ο Μιχαήλ Άγγελος σε νεαρή ηλικία. Τώρα όλα αυτά έχουν μεταφερθεί στο μουσείο της βασιλικής, ανοιχτό μόνο τις καθημερινές.

Άγιο Βήμα και Μπορομίνι

Η κόγχη της βασιλικής είναι ένα πραγματικό μουσείο γλυπτικής μπαρόκ. Η σχεδίαση του συνόλου είναι του Μπορομίνι, όπως δική του είναι και η σχεδίαση των δύο πλαϊνών τάφων. Στο κέντρο βρίσκεται το εντυπωσιακό σύμπλεγμα που απεικονίζει την «Βάπτιση του Χριστού» του διάσημου Antonio Raggi. Στα πλευρά οι τάφοι της οικογένειας Falconieri με τα αγάλματα της «Πίστης» του Ercole Ferrata και της «Ευσπλαχνίας» του Domenico Guidi, εμπλουτισμένοι με διακοσμήσεις από γυψομάρμαρο και μετάλλια με τα μαρμάρινα πορτρέτα των μελών της οικογένειας Falconieri. Στο δάπεδο πριν την Αγίσ Τράπεζα διακρίνεται ο μαρμάρινος κόκκινος κρίνος της Φλωρεντίας.

Το Άγιο Βήμα

Οι δύο πλαϊνοί τάφοι της οικογένειας Φαλκονιέρι και λεπτομέρεια από την κεντρική «Βάπτιστη του Χριστού». Φωτίζονται όλα από φυσικό φως.

Αυτό θα είναι και το τελευταίο έργο του Μπορομίνι, ο οποίος θα αυτοκτονήσει λίγο αργότερα, πέφτοντας πάνω στο σπαθί του. Θα ψυχομαχήσει για δύο μέρες και στο τέλος θα μετανοήσει, λαμβάνοντας την Θεία Κοινωνία. Όμως, η μετάνοια δεν θα θεωρηθεί αρκετή για να ταφεί εκεί όπου είχε κανονιστεί, στο εσωτερικό του San Carlo alle Quattro Fontane. Έτσι, θα ταφεί στο εσωτερικό αυτού εδώ του ναού, μαζί με τον Carlo Maderno, χωρίς καμία απολύτως επιγραφή. Θα χρειαστεί να περάσουν σχεδόν 300 χρόνια (1955), πριν τοποθετηθεί μια λιτή επιγραφή με το όνομά του και μια αναμνηστική πλάκα σε έναν από τους κίονες.

Κρύπτη Φαλκονιέρι

Όμως ο Μπορομίνι θα μας αφήσει ένα άλλο μικρό κόσμημα, το οποίο βρίσκεται κρυμμένο πίσω από το Άγιο Βήμα: Μια στενή ελικοειδής σκάλα κατεβαίνει στα έγκατα της εκκλησίας, φτάνοντας στην οικογενειακή κρύπτη  Falconieri, μιας πλούσιας οικογένειας εμπόρων και καρδιναλίων με καταγωγή από την Φλωρεντία. Αν και ο χώρος είναι αρκετά περιορισμένος και εντελώς γυμνός, επικρατεί μια ισορροπία, χάρη σε ένα έξυπνο παιχνίδι γύψινων διακοσμήσεων, κιόνων  και οβάλ ανοιγμάτων που δίνουν φωτεινότητα στο περιβάλλον.

H εισόδος στη κρύπτη

Το πόδι της Μαγδαληνής, ένα από τα άγνωστα «παράξενα» της Ρώμης.

Όπως λέει η επιγραφή, είναι «το πρώτο πόδι που πάτησε στον Άγιο Τάφο μετά την Ανάσταση». Πώς όμως έφτασε το πόδι στην Ρώμη; Το 886 ο βυζαντινός αυτοκράτορας Λέων Δ’ μετέφερε το σώμα της Μαγδαληνής από την Έφεσο στην Κωνσταντινούπολη και αιώνες αργότερα ο βασιλιάς της Ιερουσαλήμ το παραχώρησε στον βασιλιά της Γαλλίας.

Κατά το ταξίδι προς τη Γαλλία το σώμα πέρασε από τη Ρώμη και εδώ κρατήθηκε το πόδι. Αρχικά το πόδι φιλοξενούνταν σε μια εκκλησία δίπλα στη γέφυρα του Αγίου Αγγέλου, ώστε να αποτελεί το τελευταίο κειμήλιο που προσκυνούσαν οι προσκυνητές πριν φτάσουν στον Άγιο Πέτρο. Η σφραγισμένη ασημένια λειψανοθήκη του Benvenuto Cellini, περίπου 400 χρόνων, περιέχει ένα απότμημα του ποδιού ενώ το μικρό δάκτυλο αποσπάστηκε αργότερα από τον δούκα της Μάντοβας.

Άλλα αξιόλογα έργα

Στη βασιλική θα πρέπει επίσης να σταθούμε στα παρακάτω σημαντικά έργα:

Το παρεκκλήσι της Παναγίας της Ευσπλαχνίας. Οι διακοσμήσεις είναι του 17ου αιώνα ενώ η εικόνα στο κέντρο είναι του 15ου αιώνα (Filippo Lippi)

Το γιγαντιαίο γλυπτό της «Βάπτισης του Χριστού» του Francesco Mochi (1640). Αρχικά προορίζονταν να τοποθετηθεί στο Άγιο Βήμα αλλά δεν τοποθετήθηκε ποτέ. Για σχεδόν 400 χρόνια τοποθετήθηκε σε διάφορα σημεία και μέγαρα της Ρώμης, μέχρι που επέστρεψε πρόσφατα στη βασιλική.

Τελειώνοντας της επίσκεψη, να προσθέσουμε πως ο Άγιος Ιωάννης των Φλωρεντινών είναι η μοναδική εκκλησία στη Ρώμη που επιτρέπει την είσοδο στα κατοικίδια ζώα και κατά την ώρα της θείας λειτουργίας. Σε συγκεκριμένες μέρες μάλιστα γίνεται και ευλόγηση των ζώων.

Η βασιλική βρίσκεται εδώ.