Πινακοθήκη Ντόρια-Παμφίλι (Galleria Doria-Pamphilj)

Το μέγαρο Doria-Pamfilj θεωρείται το μεγαλύτερο ιδιωτικό μέγαρο της Ρώμης και ίσως το μοναδικό δείγμα με πρόσοψη ροκοκό στην πόλη. Φιλοξενεί μια σπουδαιότατη συλλογή πινάκων και έργων των μεγαλύτερων καλλιτεχνών της εποχής, από την πρώιμη Αναγέννηση έως τον 17° αιώνα. Εδώ θα δούμε έργα των Jacopo Tintoretto, Tiziano, Raffaello, Correggio, Caravaggio, Guercino, Gian Lorenzo Bernini, Parmigianino, Gaspard Dughet, Jan Brueghel του πρεσβύτερου, Velázquez κ.α. Αυτός ο θησαυρός βρίσκεται στις πτέρυγες της ομώνυμης Πινακοθήκης Ντόρια-Παμφίλι (Galleria Doria-Pamphilj).

H κύρια πρόσοψη στην via del Corso.

O εσωτερικός κήπος

Η οικογένεια

Οι ρίζες της οικογένειας Παμφίλι ανάγονται στον 9° αιώνα, όταν ο ιδρυτής έφτασε στην Ιταλία με τον Καρλομάγνο. Το 1461 η οικογένεια μετακόμισε στη Ρώμη.

Στη συνέχεια, με μια σειρά γάμων, η δύναμή της μεγάλωσε τόσο πολύ μέχρι που ανάρτησαν στο αέτωμα της οικίας τους ένα οικόσημο: ένα περιστέρι με ένα κλαδί ελιάς στο ράμφος του, πλαισιωμένο από τρία χρυσά κρίνα. Οι Παμφίλι έφτασαν στον κολοφώνα της δόξας τους το 1644, όταν ο Giovanni Battista Pamphilj εξελέγη Πάπας με το όνομα Ιννοκέντιος Ι’ (1644-1655). Αυτός ο πάπας, που περιγράφεται σαν απότομος τύπος που θύμωνε εύκολα, συμπεριφέρθηκε σαν μεγάλος προστάτης των τεχνών, προστατεύοντας τους μεγάλους καλλιτέχνες της εποχής του και αναθέτοντάς τους πολυάριθμα έργα.

Η ανδρική γραμμή της οικογένειας εξάλειψε το 1760 με το θάνατο του Girolamo Pamphilj. Στη συνέχεια, επ’ευκαιρίας ενός γάμου, το 1763 ο Κλήμης ΙΓ’ θα παραχωρήσει το επώνυμο και το οικόσημο στον πρίγκιπα Giovanni Andrea Doria και από τότε η οικογένεια ονομάστηκε Doria-Pamphili. Τελευταία ηγετική μορφή της οικογένειας ήταν ο Filippo Andrea Δ’ Doria Pamphili, που εκλέχθηκε πρώτος δήμαρχος της Ρώμης μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Σήμερα οι απόγονοι που φέρουν το επώνυμο είναι υιοθετημένα παιδιά.

Ιννοκέντιος Ι’ και γέννηση της Πινακοθήκης

Ο Giovanni Battista Pamphilj θα γίνει ο 236^ος πάπας της Ρώμης και θα παραμείνει στον παπικό θρόνο για 11 χρόνια. Όσοι θαυμάζουν την piazza Navona θα πρέπει να γνωρίζουν πως ό,τι βρίσκεται εκεί σήμερα έγινε χάρη σ’αυτόν, με σκοπό να προσδώσει κύρος στο όνομα των Παμφίλι. Το μέγαρο, ο ναός της Αγίας Αγνής, η κρήνη των Τεσσάρων Ποταμών έγιναν όλα με δική του θέληση (και έξοδα).

Θα ενισχύσει επίσης οικονομικά την Βενετία κατά των Οθωμανών, χρηματοδοτώντας εν μέρει το κόστος του Μεγάλου Κρητικού Πολέμου.

Τα έργα της συλλογής δεν συγκεντρώθηκαν μια καθορισμένη χρονική στιγμή ή από ένα μόνο άτομο και δεν υπάρχει επομένως μια ειδική πράξη ίδρυσης ούτε καν ενός αρχικού πυρήνα. Μπορούμε όμως να αναγνωρίσουμε στο πρόσωπο του Ιννοκέντιου Ι΄ το άτομο που ενέργησε έτσι ώστε να μην διασκορπιστούν τα έργα, όταν το 1651 όρισε την πρωτοτοκία της οικογένειας στον ανιψιό του Καμίλο, θέτοντας παράλληλα τον θεσμό της κληρονομικής επιστροφής για τους πίνακες και τα έπιπλα που βρίσκονταν στα διάφορα μέγαρα της οικογένειας.

Το Σαλόνι του Χορού. Στα δεξιά ο χώρος για την ορχήστρα.

Το ιδιωτικό παρεκκλήσι της οικογένειας, σχεδιασμένο από τον Carlo Fontana.

Από τότε, ειδικά χάρη στον Καμίλο (ο οποίος ονομάστηκε καρδινάλιος από τον θείο του πάπα αλλά αργότερα απαρνήθηκε το αξίωμα για να παντρευτεί), η συλλογή άρχισε να εμπλουτίζεται είτε με αγορές έργων, είτε με απευθείας ανάθεση στους καλλιτέχνες. Έτσι ο συνολικός αριθμός θα φτάσει κάποτε τα 2.000 κομμάτια. Όμως, με το πέρασμα του χρόνου, επήλθαν και διασπορές της συλλογής εξαιτίας της συγχώνευσης των δυναστειών και των πωλήσεων των έργων, μέχρι που αριθμός των έργων θα σταθεροποιηθεί στα 400 περίπου κομμάτια.

Μερικά από τα πιο σημαντικά έργα

Σημαντικότερο έργο της συλλογής θεωρείται το πορτραίτο του Ιννοκέντιου Ι’, του Ντιέγο Βελάθκεθ (1650). Ο Βελάθκεθ δεν θα εξιδανικεύσει την μορφή του πάπα αλλά θα την κάνει ρεαλιστική, δείχνοντας ένα άνθρωπο ανήσυχο και καχύποπτο, προκαλώντας μάλιστα και κάποια αμηχανία στον παπικό κλοιό.

Το έργο αποτελεί ένα από τα καλύτερα δείγματα παπικής προσωπογραφίας που πραγματοποίησαν καλλιτέχνες από την εποχή της Αναγέννησης.

Στον πίνακα κυριαρχεί το κόκκινο χρώμα: με εξαίρεση το λευκό ένδυμα, όλα είναι κόκκινα: το καπέλο του πάπα, η βελούδινη καρέκλα, το φόντο και το τμήμα της ενδυμασίας που καλύπτει τους ώμους. Αλλά το μεγαλείο του Βελάσκεθ βρίσκεται στην ικανότητα να αναπαραστήσει την ψυχολογική διάσταση του Ποντίφικα, χωρίς να νιώθει δέος μπροστά σε μια τόσο σημαίνουσα μορφή.

Ο ίδιος ο Ιννοκέντιος Ι’, μόλις πρωτοείδε τον πίνακα φαίνεται να αναφώνησε δυνατά: «Αληθινότατος!». Το πορτραίτο έγινε αμέσως αποδεκτό από τον πάπα, ο οποίος δώρισε στο δημιουργό του ένα μετάλλιο και μία πολύτιμη χρυσή αλυσίδα.

Προτομή του Ιννοκέντιου Ι’, έργο του Μπερνίνι. Στο βάθος το πορτραίτο του Βελάθκεθ.

H προτομή του Ιννοκέντιου Ι’που φιλοτέχνησε ο Μπερνίνι. Κατά την αρχική κατασκευή το μάρμαρο παρουσίασε ένα ελάττωμα, δημιουργώντας μια σχισμή κατά μήκος της γενειάδας. Ο καλλιτέχνης αναγκάστηκε να κατασκευάσει μια δεύτερη προτομή (φώτο). Ανάλογη περίπτωση είχε τύχει πάντα στον Μπερνίνι με την προτομή του καρδινάλιου Σκιπίωνα Μποργκέζε

Προτομή της Olimpia Maidalchini Pamphilj, του Alessandro Algardi. Το πορτρέτο είναι ένα από τα ωραιότερα δείγματα της ρωμαϊκής γλυπτικής των μέσων του 17ου αιώνα. Απεικονίζει την κουνιάδα του Ιννοκέντιου Ι’, μια φιλόδοξη γυναίκα που εκκόλαπτε ιντρίγκες με την υποστήριξη του πάπα-κουνιάδου. Οι ενέργειές της ήταν τόσο αδίστακτες ώστε της κόστισαν την απομάκρυνση και απομόνωση σε μια μακρινή κατοικία στην εξοχή, μόλις πέθανε ο ισχυρός της σύμμαχος. Χάρη σ’ αυτήν επανήλθε στην παπική αυλή ο Gian Lorenzo Bernini, ο οποίος είχε πέσει σε δυσμένεια λόγω του ματαιωμένου σχεδίου ανέγερσης δύο κωδωνοστασίων μπροστά από την πρόσοψη της Βασιλικής του Αγίου Πέτρου.

Domenichino, «Τοπίο με διάβαση ποταμού» (1607)

Annibale Carracci: «Τοπίο με την Φυγή στην Αίγυπτο» (1613)

Jan Brueghel o πρεσβύτερος: «Παράδεισος και Προπατορικό αμάρτημα» (1612)

Ξεχωριστή αναφορά αξίζει η Σάλα Αλντομπραντίνι, όπου βρίσκονται συγκεντρωμένα έργα κορυφαίων ζωγράφων, μαζί με ρωμαϊκά ευρήματα.

Sala Aldobrandini

Caravaggio: Αριστερά «Ξεκούραση κατά την Φυγή στην Αίγυπτο», δεξιά «Ιωάννης ο Βαπτιστής»

Τα τέσσερα έργα του Caravaggio

Tiziano: «Η Σαλώμη με την κεφαλή του Προδρόμου»

Ρωμαϊκός κένταυρος

Ένα άλλο τμήμα της Σάλας Αλντομπραντίνι

Η Πινακοθήκη Ντόρια-Παμφίλι είναι μάλλον η μεγαλύτερη ιδιωτική συλλογή και σίγουρα η πιο διάσημη ιδιωτική πινακοθήκη στη Ρώμη. Η τοποθεσία του μεγάρου που την φιλοξενεί, στο κέντρο της πόλης, ευνοεί μια επίσκεψη. Όμως, οφείλουμε να προσθέσουμε, η κάπως τσουχτερή τιμή του εισιτηρίου (12€ – 2017) είναι κάπως υπερβολική, αν την συγκρίνουμε με τα μεγάλα κρατικά μουσεία της Ρώμης που με την ίδια τιμή έχουν να επιδείξουν περισσότερα εκθέματα.

Η Πινακοθήκη Ντόρια-Παμφίλι βρίσκεται εδώ.