Η Νεοπυθαγόρεια υπόγεια βασιλική

Τον Απρίλιο του 1917, κατα την διάρκεια εργασιών στην σιδηροδρομική γραμμή Ρώμη-Νάπολη, θα υποχωρήσει το έδαφος και θα δημιουργηθεί ένα χάσμα, αποκαλύπτοντας μια υπόγεια τρίκλιτη βασιλική ρωμαϊκής εποχής.

Μελετώντας την βασιλική, οι εμπειρογνώμονες θα ανακαλύψουν πως δεν είχε καλυφθεί ολοκληρωτικά από το χώμα εξαιτίας του χρόνου αλλά κατασκευάστηκε υπόγεια εξαρχής και ένας κατηφορικός διάδρομος οδηγούσε από την επιφάνεια στο εσωτερικό της. Η μέθοδος με την οποία κατασκευάστηκε η βασιλική είναι η ακόλουθη:  σκάφτηκε η γη εκεί που θα στέκονταν οι εξωτερικοί τοίχοι και οι πυλώνες, δίνοντας το επιθυμητό σχήμα και βάθος και στην συνέχεια το κενό γεμίστηκε με ασβεστοκονίαμα. Στην συνέχεια εκκενώθηκε όλο το εσωτερικό από το χώμα διαμέσου μιας μεγάλης τρύπας στην επιφάνεια, η οποία μετά μεταβλήθηκε σε φεγγίτη, επιτρέποντας στο φως να πέφτει στο κεντρικό τμήμα του δαπέδου. Ο φεγγίτης είναι η μοναδική πηγή φωτός της βασιλικής. Οι διαστάσεις της είναι 12Χ9 μέτρα. Το πιο εκπληκτικό στην βασιλική είναι η παρουσία μεγάλου αριθμού γύψινων διακοσμήσεων, άριστα διατηρημένων, οι οποίες έχουν σαν θέμα βασικές μορφές και σκηνές της ελληνικής μυθολογίας.

Στο εσωτερικό της βασιλικής

Στην πρώτη ανακοίνωση της ανακάλυψης που δόθηκε στον επιστημονικό κόσμο, προτάθηκε με κάποια επιφύλαξη η υπόθεση πως το μνημείο χρησιμοποιούνταν για την λατρεία κάποιας μυστηριακής θρησκείας. Κατόπιν, ο Βέλγος λόγιος Franz Cumont, σημειώνοντας πως το κύριο χαρακτηριστικό του ναού ήταν ακριβώς η υπόγεια τοποθέτησή του, υπέθεσε πως επρόκειτο για ένα μιθραϊκό σπήλαιο, αν και το μεγαλύτερο μέρος της εσωτερικής διακόσμησης ή δεν έχει σχέση ή βρίσκεται σε σαφή αντίθεση με τις τελετές που συνδέονταν με τη θρησκεία του Μίθρα. Θα μπορούσε επίσης να ήταν ο μνημειακός τάφος μιας ισχυρής ή πλούσιας ρωμαϊκής οικογένειας που έπεσε σε δυσμένεια πριν την ολοκλήρωσή του, καθώς στο εσωτερικό δεν βρέθηκαν ούτε τάφοι, ούτε αντικείμενα.

Η εξήγηση τελικά δόθηκε από τον Γάλλο αρχαιολόγο Jérôme Carcopino, χρησιμοποιώντας σαν κλειδί ανάγνωσης την τοιχογραφία που βρίσκεται στην κόγχη και που σχεδόν πάντα είναι άμεσα συνδεδεμένη με την αφιέρωση ενός ναού. Η τοιχογραφία αναπαριστά την αυτοκτονία της Σαπφούς. Ο Carcopino, με μια δόση τύχης, είχε πέσει πάνω σε ένα  ελάχιστα γνωστό απόσπασμα του Πλίνιου του Πρεσβύτερου, στο οποίο αναφέρεται πως υπήρχε κάποιο βότανο που κατάφερνε να κάνει ελκυστικό στο άλλο φύλο όποιον το έβρισκε και το έπινε. Κάτι τέτοιο έτυχε και στον Φάωνα ο οποίος παίρνοντάς το ξέχασε την Σαπφώ και όπως λέει ο θρύλος, η Σαπφώ, λόγω του ανεκπλήρωτου έρωτά της για τον όμορφο νέο που την απέρριψε και την εγκατέλειψε, έπεσε από τα βράχια της Λευκάδας στη θάλασσα. Όπως αναφέρει ο Πλίνιος, στην ύπαρξη αυτού του βοτάνου πίστευαν όχι μόνο όσοι ασχολούνταν με την μαγεία αλλά και οι πυθαγόρειοι.

Αν και διαπιστώθηκε λοιπόν πως το μνημείο ανήκε στα μέλη μιας ρωμαϊκής νεοπυθαγόρειας ομάδας, ανάγοντας την κατασκευή στον 1° αιώνα μ.X, οι μελετητές δεν μπόρεσαν να ανακαλύψουν κάτι περισσότερο. Αυτό που κάνει τον ναό εκπληκτικό είναι οι ανάγλυφοι  στόκοι που τον διακοσμούν. Κατά πάσα πιθανότητα δεν είχαν μόνο ένα καθαρά διακοσμητικό σκοπό, αλλά αναφέρονται στην κάθαρση της ψυχής και στην ύπαρξη του ανθρώπου.

Το μνημείο εγκαταλείφθηκε και ξεχάστηκε λίγα χρόνια μετά την κατασκευή του, σαν οι αυτοκρατορικές αρχές να είχαν αποφασίσει να απαγορεύσουν τη λατρεία που αποδίδονταν εκεί. Πράγματι, δεν βρέθηκαν ίχνη αποκατάστασης, σημάδι πως  χρησιμοποιήθηκε για ένα μικρό χρονικό διάστημα, ενώ παρουσιάζει ίχνη λεηλασίας ή βανδαλισμού, όπως π.χ. η αφαίρεση των πλακών από τους πυλώνες και η καταστροφή του βωμού της κόγχης. Μάλλον κλείστηκε γκρεμίζοντας την οροφή πάνω από τον διάδρομο της εισόδου και ρίχνοντας χώμα από τον φεγγίτη. Στη συνέχεια η βασιλική ξεχάστηκε καί βυθίστηκε στη λήθη για αιώνες, μέχρι την ανακάλυψή της το 1917.

Σήμερα η βασιλική βρίσκεται σε κατάσταση συντήρησης, για την οποία χρειάζονται αρκετά χρήματα. Ο μεγαλύτερος εχθρός της είναι η υγρασία και ένα είδος μύκητα που καταστρέφει τις ανάγλυφες διακοσμήσεις. Το 1951 κατασκευάστηκε τριγύρω της μια δομή από τσιμέντο για να την προστατεύει από τα νερά και τους κραδασμούς των τρένων που περνούν από πάνω.

H Νεοπυθαγόρεια υπόγεια βασιλική βρίσκεται εδώ.