Παλατίνος Λόφος, η κατοικία των αυτοκρατόρων

Ο θρύλος λέει πως η Ρώμη γεννήθηκε πάνω στον Παλατίνο Λόφο. Πράγματι, πρόσφατες ανασκαφές έδειξαν πως κατοικούνταν ήδη από την Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου (8ο-9ο αι. π.Χ.), στην θέση όπου η παράδοση τοποθετεί την κατοικία του Ρωμύλου (Casa Romuli) συμφωνώντας με την χρονολογική παράδοση του Βάρρωνα, ο οποίος με την σειρά του τοποθετεί την ίδρυση της Ρώμης πάνω στον Παλατίνο Λόφο, δεκαέξι γενιές μετά τον Τρωικό πόλεμο, δηλαδή, στο 754-753 π.Χ.
Ήταν ένα χωριό λίγων εκταρίων που περιβάλλονταν από έλη, από το οποίο ήταν δυνατό να ελεγχθεί ο Τίβερης. Από αυτό το πρώτο αστικό κέντρο θα δημιουργηθεί η λεγόμενη «τετράγωνη Ρώμη», ονομασία που πήρε έτσι από το σχεδόν ρομβοειδές σχήμα της κορυφής του λόφου στην οποία βρισκόταν. Η ημέρα της ίδρυσης της πόλης (21 Απριλίου) ήταν η ημέρα της γιορτής της αρχαίας θεάς Πάλης (Pales), προστάτιδα των κοπαδιών και των βοσκών, από την οποία παίρνει το όνομα ο λόφος.

Τα αυτοκρατορικά ανάκτορα στον Παλατίνο Λόφο

Ο Παλατίνος Λόφος παρέμεινε στο επίκεντρο της μετέπειτα ανάπτυξης της πόλης και οι δύο κορυφές του, το Palatium και το Cermalus, ήταν μέρος των αρχικών επτά λόφων (Septimontium).

Κατά την ρεπουμπλικανική περίοδο ο λόφος ήταν τόπος λατρείας διαφόρων θρησκειών. Ειδικά, ήταν σημαντικός ο ναός της Magna Mater (Κυβέλης), που εισήχθη από την Μικρά Ασία κατά τη διάρκεια του Β’ Καρχηδονιακού Πολέμου, όπως και οι ναοί του Απόλλωνα και της Εστίας, των οποίων τα ιερά ιδρύθηκαν από τον Ιούλιο Καίσαρα στην οικία του. Κατά το τέλος αυτής της περιόδου θα γίνει η αγαπημένη τοποθεσία για τις κατοικίες της ρωμαϊκής άρχουσας τάξης. Εδώ θα κατοικήσουν ο Κικέρωνας, ο Μάρκος Αντώνιος και άλλοι.
Κύριος σταθμός της ιστορίας του λόφου ήταν η επιλογή του Αυγούστου (Γάιος Ιούλιος Καίσαρ Οκταβιανός) να τον επιλέξει σαν κατοικία του. Αυτή την επιλογή θα ακολουθήσουν και οι διάδοχοί του και έτσι θα κατασκευαστούν, το ένα μετά το άλλο, τα αυτοκρατορικά ανάκτορα του Τιβερίου (η Domus Tiberiana, η οποία θα επεκταθεί από τον Καλιγούλα), του Νέρωνα (η Domus Transitoria και ένα μέρος της Χρυσής Οικίας), των Φλαβίων (Domus Flavia και Domus Augustana) και του Σεπτιμίου Σεβήρου (Domus Severiana και Septizonium).

Κατά το τέλος της Αυτοκρατορικής Εποχής ο λόφος ήταν πλέον μία αδιάκοπη σειρά από αυτοκρατορικά κτίσματα και κήπους, τα οποία αποτελούσαν ένα ενιαίο μεγάλο συγκρότημα για αποκλειστική χρήση των αυτοκρατόρων. Από τότε η λέξη Palatium υποδεικνύει το «παλάτι», αρχικά σαν αυτοκρατορική κατοικία και, στη συνέχεια, ως κοινό όνομα παρόν σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες, το «ανάκτορο/μέγαρο».

H παρακμή θα ξεκινήσει όταν θα παραμείνει στην Ρώμη η εξουσία της Γερουσίας αλλά θα απομακρυνθούν οι Αυλές των αυτοκρατόρων, ειδικά από τον 3ο αιώνα και μετά. Αργότερα θα γίνει έδρα Γότθων βασιλέων και βυζαντινών έξαρχων. Στην συνέχεια θα κατοικήσουν πάπες και αυτοκράτορες της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, μέχρι τον Όθωνα Γ’.

Kαθ’όλη την διάρκεια του Μεσαίωνα ο λόφος θα είναι λιβάδι για βοσκή βοοειδών. Θα επαναχρησιμοποιηθεί διαφορετικά, όταν θα χτιστούν εκεί εκκλησίες, μοναστήρια, σπίτια, πύργοι και κάστρα. Η εγκατάλειψη θα λάβει τέλος το 1542 όταν με απόφαση του καρδινάλιου Φαρνέζε ένα μεγάλο μέρος του λόφου θα μετατραπεί σε μεγαλοπρεπή κήπο, ο οποίος θα επιζήσει μερικώς μέχρι σήμερα.

Τον 18ο αιώνα, με τις πρώτες έρευνες και τις πρώτες συστηματικές ανασκαφές άρχισε η τελευταία φάση της ζωής του Παλατίνου, η οποία κατάφερε να τον καθιερώσει σαν αρχαιολογικό χώρο, αφιερωμένο στην ιστορία και στην μνήμη της πόλης.
Ανεβαίνοντας κανείς σήμερα στον Παλατίνο Λόφο, θα δει ελάχιστα στοιχεία σε σχέση με αυτά που υπήρχαν στο ζενίθ της δόξας του. Αν και διάφορα τεκμήρια μαρτυρούν την έκταση και το μεγαλείο των αρχαίων κατασκευών, προκαλεί τρομερή εντύπωση το μέγεθος της καταστροφής και λεηλασίας που υπέστη κατά τις διάφορες εποχές από τους διάφορους ισχυρούς. Τα κτίρια έχουν καταστραφεί μέχρι σχεδόν τα θεμέλια, τα μαρμάρινα δάπεδα, οι μαρμάρινοι κίονες και τα ψηφιδωτά εξαφανίστηκαν, έμειναν όρθιοι μόνο σκελετοί κτιρίων, γυμνές αίθουσες και ελάχιστα μαρμάρινα θραύσματα.

Στάδιο

Το Παλατινό Στάδιο (ή Ιππόδρομος) βρίσκεται στο ιδιωτικό τμήμα της Οικίας του Δομιτιανού, εκτείνεται κατά όλο το μήκος της πλευράς του αυτοκρατορικού παλατιού και αποτελείται από μια τεράστια έκταση με επίμηκες σχήμα (160×48 μέτρα).
Το κτίριο περιβάλλονταν από μια διώροφη στοά. Στο κέντρο της μεγάλης πλευράς, στα αριστερά, βρίσκονταν το αυτοκρατορικό θεωρείο, σε μια ημικυκλική εξέδρα. Υπάρχουν δύο εκδοχές για την φύση του: Ή ήταν γήπεδο ιππασίας ή ιδιωτικός κήπος (viridarium). Ήταν πλούσια διακοσμημένο με κίονες, αγάλματα κλπ.

Οικία του Δομιτιανού (Domus Augustana)

Ήταν η ιδιωτική κατοικία του αυτοκράτορα Δομιτιανού και χρησιμοποιήθηκε και από άλλους αυτοκράτορες μέχρι την Ύστερη αυτοκρατορική και βυζαντινή περίοδο. Αναπτύσσεται  σε δύο ορόφους εκ των οποίων ο πρώτος βρίσκεται 12 μέτρα χαμηλότερα, ακολουθώντας την κλίση του λόφου, έχοντας θέα στον Μέγα Ιππόδρομο. Είναι το χαρακτηριστικό κτίριο με τις καμάρες που διακρίνεται στα δεξιά, κοιτώντας από το Τσίρκο Μάσιμο.

Ο πάνω όροφος διέθετε ένα περιστύλιο που δεν υπάρχει πια και τεχνητές λίμνες. Στον κάτω όροφο διακρίνεται ένα τετράγωνο προαύλιο με μια τετράγωνη κρήνη με ασπιδοειδές σχήμα. Η κατοικία θεωρείται σταθμός στην ιστορία της αρχιτεκτονικής.

Οικία των Φλαβίων (Domus Flavia) 

(Κάτοψη)

Ο χώρος του περιστύλιου με την οκταγωνική κρήνη

Πρόκειται για το δημόσιο τομέα των ανακτόρων του Δομιτιανού. Ο πυρήνας αυτού του τομέα είναι ένα τεράστιο περιστύλιο που στο κέντρο έχει μια μεγάλη οκταγωνική κρήνη. Από το περιστύλιο υπήρχε πρόσβαση προς όλες τις αίθουσες του Domus Flavia. Στο κέντρο της βόρειας πλευράς υπάρχει μια τεράστια αίθουσα, η λεγόμενη Βασιλική Αίθουσα. Κάποτε οι τοίχοι της ήταν καλυμμένοι με μάρμαρο, με κόγχες που φιλοξενούσαν κολοσσιαία αγάλματα.

Αριστερά ο χώρος του Cenatio Iovis, της τραπεζαρίας. Το μαρμάρινο δάπεδο λείπει και φαίνεται μόνο το χαμηλότερο. Στο κενό ανάμεσα στα δύο δάπεδα κυκλοφορούσε ζεστός αέρας.  Στο κέντρο ο χώρος του περιστυλίου από άλλη γωνία. Δεν έχει απομείνει σχεδόν τίποτε. Δεξιά η Βασιλική Αίθουσα (Aula Regia). Είχε εμβαδόν 1280 τ.μ. και μια σύνθετη αρχιτεκτονική διακόσμηση. Οκτώ κόγχες (σχέδιο) φιλοξενούσαν ισάριθμα κολοσσιαία αγάλματα. Δύο από αυτά βρέθηκαν ακέραια το 1728.

Στην Αψίδα στην άκρη της αίθουσας βρίσκονταν ο θρόνος του αυτοκράτορα, σε απόσταση από τον υπόλοιπο χώρο, όπου φάνταζε σαν Κύριος και Θεός (Dominus et Deus). Εδώ λάμβαναν χώρα οι επίσημες ακροάσεις και οι συνεδριάσεις.

Στη νότια πλευρά του περιστυλίου βρίσκονταν μια άλλη μεγαλοπρεπής αίθουσα, με διπλό πάτωμα, στη μέση του οποίου κυκλοφορούσε ζεστός αέρας για τη θέρμανση της αίθουσας. Αυτό είναι απλά μια λεπτομέρεια της πολυτέλειας της αίθουσας που οι πηγές περιγράφουν σαν «θεαματική». Πρόκειται για την τραπεζαρία (τρικλίνιο) του αυτοκράτορα, το λεγόμενο coenatio Iovis, όπου οι επισκέπτες έτρωγαν ξαπλωμένοι στα ανάκλιντρα τους.

Περίπτερο των Φαρνέζε

Είναι ένα αναγεννησιακό κτίριο που έχτισε η οικογένεια Φαρνέζε, όταν δημιούργησε τον ομώνυμο κήπο στον λόφο. Ήταν ένας τόπος δεξίωσης για λίγους στενούς φίλους, για διαβουλεύσεις αλλά και ερωτικές συναντήσεις, προστατευμένος από τον τοίχο που περιέκλειε τον κήπο. Χτίστηκε πάνω στα ερείπια του ελλειπτικού νυμφαίου του Domus Flavia. Το κτίριο δεσπόζει στο λόφο, έχοντας μια μοναδική θέα στον αρχαιολογικό χώρο και σε ολόκληρη την πόλη. Για την κατασκευή του χρησιμοποιήθηκαν σαν θεμέλια τα αρχαία οικοδομήματα. Στο εσωτερικό είναι πλούσιο σε τοιχογραφίες.

Οικία της Λιβίας

Η λεγόμενη «Οικία της Λιβίας» είναι ένα από τα οικήματα της ρεπουμπλικανικής περιόδου. Η απόδοση της οικίας στην Λιβία, σύζυγο του Αυγούστου και ισχυρότερη γυναίκα της εποχής, στην πραγματικότητα δεν βασίζεται πουθενά.

Ίσως ήταν ένα διαμέρισμα αφιερωμένο στην Λιβία, μη αυτάρκες, μέρος του διπλανού συμπλέγματος της Οικίας του Αυγούστου, η οποία ήταν ένα συνονθύλευμα πολλών παλαιότερων οικημάτων. Η Οικία της Λιβίας παρουσιάζει ψηφιδωτά και τοιχογραφίες αλλά όπως η Οικία του Αυγούστου, η οποία βρίσκεται στην πλαγιά του λόφου, δεν είναι ανοιχτή στο κοινό.

Cermalus

Στην κλειστή για το κοινό κορυφή του Παλατίνου, που οι Ρωμαίοι ονόμαζαν Cermalus, οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν τον πρώτο πυρήνα του χωριού που αργότερα θα εξελιχθεί σε πόλη της Ρώμης. Πρόκειται για έναν οικισμό της εποχής του Σιδήρου (φώτο, στο βάθος), αποτελούμενο από καλύβες. Εκεί δίπλα, κάτω από τα ερείπια της Οικίας του Αυγούστου, σε βάθος 15μ. θα ανακαλυφθεί πριν λίγα χρόνια μια σπηλιά που είχε μετατραπεί σε ιερό και που οι ενδείξεις οδηγούν στο συμπέρασμα πως πρόκειται για το Λουπέρκιον, την σπηλιά που οι Ρωμαίοι πίστευαν πως η λύκαινα είχε αναθρέψει τoν Ρωμύλο και τον Ρέμο.

Οικία του Τιβέριου (Domus Tiberiana)

Η Οικία του Τιβέριου ήταν το πρώτο πραγματικό αυτοκρατορικό παλάτι στο Παλατίνο Λόφο. Χτίστηκε από τον Τιβέριο, στη δυτική πλευρά του λόφου, πάνω από μια μεγάλη περιοχή μεταξύ του ναού της Magna Mater και τις πλαγιές της Ρωμαϊκής Αγοράς. Πάνω από το ανάκτορο κατασκευάστηκαν κατά τον 16ο αιώνα οι Κήποι των Φαρνέζε. Σήμερα έχει ανασκαφεί μόνο σε περιθωριακές περιοχές της περιμέτρου, ενώ ο κεντρικός πυρήνας εξακολουθεί να είναι ουσιαστικά ανεξερεύνητος. Εδώ κατοίκησε (και δολοφονήθηκε) και ο Καλιγούλας.

Τελειώνοντας τον περίπατό μας στον Παλατίνο Λόφο θα περάσουμε από το διατηρημένο τμήμα των Κήπων Φαρνέζε. Μια πανοραμική βεράντα θα μας χαρίσει μια από τις πιο μαγευτικές θέες στον κόσμο, ένα πανόραμα προς την Ρωμαϊκή Αγορά, το Κολοσσαίο και το Καπιτώλιο.
Μια σκάλα και μια κρυπτοστοά θα μας οδηγήσουν προς την Αψίδα του Τίτου και την Ρωμαϊκή Αγορά.