«Βασιλική» είναι ένας τιμητικός τίτλος που δίνεται στις πιο σημαντικές εκκλησίες, όταν κατέχουν κάποια χαρακτηριστικά, όπως για παράδειγμα επιμήκες σχήμα με τουλάχιστον τρία ή πέντε κλίτη, χωρισμένα από κίονες και μια τελική αψίδα. Από τα αρχαία χρόνια διαιρούνται σε μεγάλες (maggiori) και μικρότερες βασιλικές.
Η Παπική Βασιλική του Αγίου Παύλου Εκτός των Τειχών είναι μια από τις τέσσερις παλαιές μεγάλες ή παπικές βασιλικές (οι άλλες τρεις είναι του Αγίου Ιωάννη Λατερανού, της Σάντα Μαρία Ματζιόρε και του Αγίου Πέτρου). Είναι η δεύτερη μεγαλύτερη βασιλική στην Ρώμη μετά από αυτήν του Αγίου Πέτρου, με 132 μ. μήκος, 65 μ. πλάτος και 30 μ. ύψος.
Βρίσκεται στη Via Ostiense, στη ομώνυμη συνοικία, κοντά στην όχθη του Τίβερη, περίπου 2 χιλιόμετρα έξω από τα Αυρηλιανά τείχη (εξ ου και το όνομα). Χτίστηκε στην τοποθεσία όπου σύμφωνα με την παράδοση τάφηκε ο απόστολος Παύλος (περίπου 3 χιλιόμετρα από την τοποθεσία όπου μαρτύρησε και αποκεφαλίστηκε). Ο τάφος του Παύλου βρίσκεται κάτω από το παπικό βωμό. Για το λόγο αυτό, η βασιλική εδώ και πολλούς αιώνες είναι ένας από τους κύριους προορισμούς των προσκυνητών. Από το 1300, ημερομηνία του πρώτου ιωβηλαίου έτους, είναι μέρος της ιωβηλαίας διαδρομής για την επιζήτηση της άφεσης αμαρτιών. Από τον όγδοο αιώνα, η φροντίδα για την τέλεση των λειτουργιών και για την διατήρηση του αναθηματικού καντηλιού στον τάφο του Αποστόλου ανατέθηκε στους βενεδεκτίνους μοναχούς.
Το όλο συγκρότημα της βασιλικής ανήκει στο Βατικανό και απολαμβάνει το προνόμιο της ετεροδικίας, παρά το γεγονός πως βρίσκεται στο έδαφος της Ιταλικής Δημοκρατίας.
Άγιος Παύλος Εκτός των Τειχών. Τα πέντε κλίτη χωρίζονται από 80 μονολιθικούς κίονες ύψους 11 μ. και διαμέτρου 3,5μ. Οι δύο μεγαλύτεροι κίονες στην βάση της αψίδας έχουν ύψος 14μ. Διακρίνονται τα ψηφιδωτά της αψίδας και της κόγχης.
Η βασιλική, όπως είπαμε, βρίσκεται κτισμένη στη θέση όπου θάφτηκε ο Απόστολος Παύλος, όταν μαρτύρησε το 66-68 μ.Χ., και ο τάφος του διατηρήθηκε από μια χριστιανή που ονομάζονταν Λουκίνα, ιδιοκτήτρια του χώρου. Το 103 ο πάπας Ανάκλητος έχτισε εκεί ένα προσευχητήριο. Το 324 ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος μετάτρεψε την cella memoriae, τον ναΐσκο στη μνήμη του απόστολου, σε βασιλική. Θα διευρυνθεί επί Ουαλεντινιανού Β’ (386) και επί Θεοδόσιου και θα ολοκληρωθεί επί Ονώριου, πρώτου αυτοκράτορα της Δύσης.
Βρισκόμενη εκτός των τειχών, πάνω στην αναγκαστική διαδρομή που οδηγούσε στην πόλη, αλλά και γνωστή για τα πλούτη που άφηναν οι προσκυνητές, θα λεηλατηθεί το 739 από τους Λογγοβάρδους και από τους Σαρακηνούς το 847. Για να την προστατεύσει από τις επιδρομές, ο Πάπας Ιωάννης έχτισε το 872 έναν οχυρωματικό περίβολο που περίκλειε και άλλα κτίρια, σχηματίζοντας ένα οχυρωμένο μπόργκο, το οποίο πήρε το όνομα Ιωαννούπολη, από το όνομα του πάπα. Κατά τον Μεσαίωνα, λόγω της διαμάχης μεταξύ Παπάτου και Αυτοκρατορίας, αυτό το μικροσκοπικό μοναστικό-φεουθαρχικό κρατίδιο θα γίνει πάμπλουτο, έχοντας υπό την ιδιοκτησία του απέραντα τμήματα γης και κωμοπόλεων. Ο ισχυρός σεισμός του 1348 θα καταστρέψει εντελώς το μπόργκο (το οποίο θα αφανιστεί από τότε) και το κωδωνοστάσιο, το οποίο θα ανοικοδομηθεί.
Ο 13ος αιώνας θα είναι η χρυσή εποχή της βασιλικής, όταν θα εμπλουτιστεί με περίφημα έργα τέχνης, όπως το Κιβώριο του Arnolfo di Cambio, τα μωσαϊκά της αψίδας, το πανέμορφο κιόστρο των μοναχών. Κατά τους επόμενους αιώνες και με τα διάφορα ιωβηλαία έτη, θα γίνει ένας από τους σημαντικότερους προορισμούς των προσκυνητών. Θα εμπλουτιστεί ακόμα πιο πολύ με έργα τέχνης κατά την Αναγέννηση και το μπαρόκ.
Το κεντρικό και το εγκάρσιο κλίτος με το Κιβώριο του 1285.
Περιμετρικά στον θριγκό των κλιτών και του εγκάρσιου κλίτους βρίσκεται η σειρά 265 στρογγυλών ψηφιδωτών πορτρέτων όλων των παπών που άρχισε επί Λέοντα Α’ (440-461), συμπεριλαμβανομένων και των νεότερων, με φωτισμένο αυτό του τελευταίου, Φραγκίσκου. Τα επόμενα είναι κενά.
Στις 15 Ιουλίου 1823 η απροσεξία ενός εργάτη θα προκαλέσει μια τρομερή πυρκαγιά η οποία θα καταστρέψει ολοκληρωτικά την βασιλική, εκτός από το εγκάρσιο κλίτος με το Κιβώριο και τα μωσαϊκά.
Ο Λέων ΙΒ’ θα επωμισθεί το βάρος της ανακατασκευής αλλά επειδή αδυνατούσε να αντιμετωπίσει την τεράστια δαπάνη, ζήτησε από τον καθολικό κόσμο μια παγκόσμια οικονομική βοήθεια μέσω παπικής εγκυκλίου (Ad plurimas easque gravissimas). Η ανταπόκριση ήταν τεράστια και όχι μόνο από τους καθολικούς. Μεγάλη ήταν π.χ. η συνεισφορά του τσάρου Νικολάου Α΄ και του Φουάντ Α΄της Αιγύπτου, εκτός βέβαια από τις προσφορές των διαφόρων Αυλών της Ευρώπης. Ξεκίνησε έτσι το πιο εντυπωσιακό εκκλησιαστικό εργοτάξιο στην Ρώμη κατά τον 19° αιώνα. Η βασιλική ανοικοδομήθηκε όπως ήταν πριν, με την επαναχρησιμοποίηση των διασωθέντων υλικών, προκειμένου να διατηρηθεί η παλαιά χριστιανική μορφή. Η ανοικοδόμηση κράτησε σχεδόν εκατό χρόνια.
Ενάμιση μέτρο κάτω από τον παπικό Βωμό βρίσκεται μια μαρμάρινη πλάκα που φέρει την επιγραφή PAULO APOSTOLO MART. Οι πιστοί έχουν την δυνατότητα να δουν ένα μέρος της σαρκοφάγου του Απόστολου Παύλου διαμέσου μιας πρόσβασης. Πάνω από την σαρκοφάγο, σε ειδική θήκη, βρίσκεται η αλυσίδα που σύμφωνα με την παράδοση κρατούσε δεμένο τον απόστολο στον Ρωμαίο στρατιώτη που τον επιτηρούσε.
Ένας θαυματουργός Εσταυρωμένος του 14ου αιώνα από πολύχρωμο ξύλο. Διακρίνονται τα ίχνη της μεγάλης πυρκαγιάς του 1823. Η Αγία Μπριγκίτα της Σουηδίας ανέφερε ότι είδε να στρέφει το πρόσωπο του προς το μέρος της, ενώ προσεύχονταν στα πόδια του το 1370, ενθαρρύνοντας την να συνεχίσει το έργο της.
Στο παρεκκλήσι του Αγίου Λαυρεντίου βρίσκονται τα θαυμάσια στασίδια της χορωδίας των μοναχών, έργο του 15ου αιώνα. Λαξευμένα στο ξύλο φανταστικά πλάσματα και τέρατα, σχηματίζουν τα στηρίγματα για τα μπράτσα. Το ξύλο είναι δουλεμένο και στην πλάτη, με σχέδια αγγέλων και λουλουδιών.
To διάσημο κιβώριο (ciborium), έργο του Arnolfo di Cambio (1285) που καλύπτει τον Βωμό. Θαυμάσιο δείγμα γοτθικής τέχνης, στηρίζεται σε τέσσερις κίονες με επιχρυσωμένα κιονόκρανα. Πάνω από αυτά, σε τέσσερις κόγχες, οι μορφές του Πέτρου, Παύλου, Λουκά και Βενεδίκτου.Κάτω από τον Βωμό βρίσκεται ο τάφος του Παύλου.
Ένα περίεργο αγιαστήριο του Πιέτρο Γκάλι, μαθητή του Θόρβαλντσεν, που φιλοτέχνησε για την Δούκισσα του Bauffremont και η οποία δώρισε στον Πίο Θ’ το 1860. Ένα παιδί σκαρφαλώνει στην βάση και τεντώνει το δεξί του χέρι, για να βρέξει τα δάχτυλά του με το αγιασμένο νερό. Από την άλλη πλευρά βρίσκεται ένας φτερωτός δαίμονας, που καλύπτει το πρόσωπό του με το αριστερό του χέρι, ηττημένος από την χειρονομία του παιδιού.
Σε πρώτο πλάνο το ψηφιδωτό της θριαμβευτικής αψίδας που τοποθετήθηκε επί Λέοντα Α’ (440-461) και απεικονίζει τον Χριστό Παντοκράτορα στο κέντρο, ενώ στα πλάγια βρίσκονται τα σύμβολα των 4 Ευαγγελιστών. Από κάτω απεικονίζονται 24 γέροντες που κρατούν στα χέρια τους κορώνες. Στο κατώτερο επίπεδο, αριστερά και δεξιά, απεικονίζονται ο Παύλος και ο Πέτρος. Στη βάση της αψίδας βρίσκονται τα αγάλματα του Πέτρου και Παύλου. Το ψηφιδωτό της κόγχης στο βάθος, φιλοτεχνήθηκε τον 13° αιώνα, με την βοήθεια τεχνιτών που είχαν ήδη εργαστεί στην βασιλική του Αγ. Μάρκου της Βενετίας. Στο κέντρο απεικονίζεται ο Χριστός Σωτήρ, ενώ στα πλευρά του στέκονται ο Παύλος και ο Πέτρος, με τον απόστολο Ανδρέα και τον ευαγγελιστή Λουκά. Στο κατώτερο επίπεδο βρίσκεται ο Σταυρός με 2 αγγέλους και 10 Απόστολους.
Διάσημο είναι το μανουάλι για το κερί του Πάσχα, μια τιμητική στήλη περίπου 6 μέτρων, διακοσμημένη με ανάγλυφα ρωμανικού ρυθμού εμπνευσμένα από τις διακοσμήσεις των ρωμαϊκών σαρκοφάγων. Είναι έργο του 12ου αιώνα, κατασκευασμένο από μια διάσημη οικογένεια μαρμαροποιών της εποχής. Αναπαριστά σκηνές της Καινής Διαθήκης. Το μανουάλι χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα και οι Βενεδικτίνοι στερεώνουν στην κορυφή του ένα κερί 25 κιλών.
Το κιόστρο, ο τετράστωος εσωτερικός κήπος των Βενεδεκτίνων. Έργο του 12ου αιώνα της οικογένειας μαρμαροποιών Βασαλέτο, θα αποπερατωθεί το 1214. Το τετράστωο είναι διακοσμημένο από στήλες σε ζεύγη, διαφόρων τύπων και μορφών, διακοσμημένες με ψηφιδωτά και χρωματιστά μάρμαρα. Κατά μήκος των στοών βρίσκονται τοποθετημένα πολλά ρωμαϊκά ευρήματα.
Δύο αγάλματα του απόστολου Παύλου. Το πρώτο στο εξωτερικό του ναού (με φόντο τα ψηφιδωτά της όψης) έχει λαξευθεί πάνω σε ένα μοναδικό κομμάτι μαρμάρου.
Η βασιλική του Αγίου Παύλου Εκτός των Τειχών βρίσκεται εδώ.
Leave A Comment