H Βίλα Μποργκέζε κατασκευάστηκε με βούληση ενός από τους ηγέτες της πολιτιστικής ζωής των αρχών του δέκατου έβδομου αιώνα, τον Καρδινάλιο Σκιπίωνα Καφαρέλι Μποργκέζε, τον αγαπημένο ανιψιό του πάπα Παύλου Ε’ Μποργκέζε, ο οποίος προνόησε, μόλις ανέβηκε στο παπικό θρόνο, να παραχωρήσει προστασία και πλούτη στην οικογένεια του και ειδικά στον ανιψιό του. Για την κατασκευή της βίλας αντάξια του τεράστιου κύρους της οικογένειας, ο καρδινάλιος Σκιπίωνας προσέλαβε τον Φλαμίνιο Πόντσιο, ο οποίος αντικαταστάθηκε μετά το θάνατό του το 1613 από τον Ολλανδό Janvan Santen, περισσότερο γνωστό με το όνομα Τζοβάνι Βασάντσιο.
Η μόδα της «βίλας» νοούμενης σαν μια αριστοκρατική κατοικία εκτός της πόλεως, σχεδιασμένη για χρήση από μια ελίτ που είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στην πολιτισμική και κοινωνική ζωή, ρίζωσε στο δέκατο έκτο αιώνα, με τη συμμετοχή των πιο επιφανών εκπροσώπων της πολιτικής και της εκκλησίας. Η παράδοση της έπαυλης εκτός των τειχών έχει τις ρίζες της στην Αυτοκρατορική Ρώμη, όπου οι επαύλεις των αυτοκρατόρων και των πλούσιων πατρικίων βρίσκονταν γύρω από την πόλη και απλώνονταν κατά μήκος των οδικών αξόνων. Από την Αναγέννηση και μετά, πρίγκιπες και καρδινάλιοι συναγωνίστηκαν για να μισθώσουν τους διασημότερους αρχιτέκτονες, να δημιουργήσουν τις πιο εκπληκτικές κρήνες, να διακοσμήσουν τους κήπους με τα σπανιότερα φυτά και φυσικά, για να αποκτήσουν τις πλουσιότερες καλλιτεχνικές συλλογές.
Με την άνοδο στον παπικό θρόνο του Παύλου Ε’ Μποργκέζε (1605-1621), ο ανιψιός-καρδινάλιος ξεκίνησε μια έντονη αρχιτεκτονική δραστηριότητα, δίνοντας παράλληλα το ξεκίνημα για μια συστηματική αγορά έργων τέχνης, κάνοντας την συλλογή του μια από της μεγαλύτερες της εποχής.
Η ακραία σκληρότητα που χρησιμοποιήθηκε από τον καρδινάλιο Σκιπίωνα για να εξασφαλίσει έργα τέχνης αποδεικνύεται από διάφορα γεγονότα, όπως για παράδειγμα η τολμηρή κλοπή της Αποκαθήλωσης του Ραφαήλ από το μοναστήρι του Αγίου Φραγκίσκου στην Περούτζια, η οποία πραγματοποιήθηκε με εντολή του Σκιπίωνα, την νύχτα μεταξύ 18 και 19 Μάρτη 1608. O πίνακας θα φυγαδευτεί κρεμασμένος από σχοινί από τα τείχη της πόλης και στην συνέχεια θα κηρυχθεί «ιδιωτική περιουσία του καρδινάλιου» από τον Παύλο Ε’.
Κατ’ εντολή του καρδινάλιου, μετά τον θάνατό του όλη η κινητή και ακίνητη περιουσία θα διαχειριστεί υπό αυστηρούς όρους από έναν καταπιστευματοδόχο, ένα νομικό όργανο που διατήρησε την ακεραιότητα της συλλογής μέχρι το δέκατο όγδοο αιώνα. Στο τέλος του δέκατου έβδομου αιώνα οι Μποργκέζε διέθεταν μια συλλογή από περίπου 800 έργα ζωγραφικής και μια από τις πιο διάσημες συλλογές ρωμαϊκών γλυπτών, καθώς και μια τεράστια ακίνητη περιουσία. Ήταν η αρχαιολογική συλλογή που κέντρισε το ενδιαφέρον του Ναπολέοντα Βοναπάρτη, του οποίου η αδελφή Παυλίνα είχε παντρευτεί τον πρίγκιπα Καμίλο Μποργκέζε. Ως επακόλουθο μιας καταναγκαστικής πώλησης που επιβλήθηκε από τον αυτοκράτορα, μεταξύ 1807 και 1808, τα γλυπτά μεταφέρθηκαν στο Μουσείο του Λούβρου, όπου σήμερα αποτελούν έναν από τους βασικούς πυρήνες της αρχαιολογικής του συλλογής. Κατά τα επόμενα χρόνια, με την επιστροφή ορισμένων αγαλμάτων και με την πρόσθεση ευρημάτων από νέες ανασκαφές, η Πινακοθήκη πήρε την εμφάνιση που έχει σήμερα.
Η έπαυλη, με τους τεράστιους κήπους, θα αγοραστεί το 1902 από το ιταλικό κράτος και θα μετατραπεί σε πάρκο (η γνωστή Βίλα Μποργκέζε). Η κατοικία του καρδιναλίου στο εσωτερικό της, το Παλάτσο Μποργκέζε, θα γίνει μουσείο, με την ονομασία Γκαλερία Μποργκέζε (Galleria Borghese), γνωστή σαν Πινακοθήκη Μποργκέζε στα ελληνικά. Η Πινακοθήκη είναι μοναδική στον κόσμο, όσον αφορά τον αριθμό και τη σημασία των γλυπτών του Μπερνίνι και των πινάκων του Καραβάτζιο. Το 2013 δέχτηκε 500.000 επισκέπτες και είναι ένα από τα 10 μέρη στην Ιταλία με τις περισσότερες επισκέψεις.
Τα πιο σημαντικά έργα που βρίσκονται εκθεμένα στην Πινακοθήκη είναι αριστουργήματα διάσημων καλλιτεχνών, όπως ο Μπερνίνι, Κανόβα, Καραβάτζο, Τιτσιάνο, Ρούμπενς, Ραφαήλ, Ντόσι, Λορέντσο Λόττο κλπ. Ορισμένα δείγματα είναι τα παρακάτω:
Δαβίδ
Το 1625 ο καρδινάλιος Σκιπίωνας θα παραγγείλει στον εικοσιπεντάχρονο Μπερνίνι το διάσημο γλυπτό του Δαβίδ. Ο Δαβίδ απεικονίζεται μια στιγμή πριν εκτοξεύσει την πέτρα που θα σκοτώσει τον Γολιάθ, με το σώμα σε συστροφή και με την μέγιστη σωματική και συναισθηματική ένταση, ενώ η προσπάθεια που καταβάλει μαρτυρείται από την έκφραση του προσώπου και ειδικά των χειλιών.
Το πρόσωπο του Δαβίδ πρέπει να είναι μια αυτοπροσωπογραφία του Μπερνίνι, όταν παλεύει να δουλέψει το σκληρό μάρμαρο με τα εργαλεία του.
Ο Μπερνίνι φιλοτέχνησε με τέτοιο τρόπο το γλυπτό, ώστε να προσφέρει στον παρατηρητή τρεις διαφορετικές οπτικές γωνίες, με ισάριθμες διαφορετικές όψεις του γλυπτού και της κίνησής του.
Αρπαγή της Περσεφόνης.
Το μεγάλο μαρμάρινο σύμπλεγμα φιλοτεχνήθηκε από τον Μπερνίνι σε ηλικία μόλις 26 ετών. Απεικονίζει τον Πλούτωνα, θεό του Κάτω Κόσμου, να απαγάγει την Περσεφόνη (Προσερπίνα για τους Ρωμαίους).
Σε αυτό το γλυπτό ο Μπερνίνι αναπτύσσει το θέμα της ελικοειδούς συστροφής των σωμάτων, ενώ παράλληλα αντιθέτει την ορμή των μορφών (το χέρι της Περσεφόνης σπρώχνοντας ζαρώνει το δέρμα του προσώπου του Πλούτωνα, ενώ τα δάχτυλα του τελευταίου βυθίζονται στην σάρκα του θύματος). Το σύμπλεγμα παρουσιάζει τρεις όψεις, ανάλογα με το σημείο παρατήρησης.
Καραβάτζο, αυτοπροσωπογραφία σαν νεαρός Βάκχος
Η Πινακοθήκη φιλοξενεί συνολικά 6 έργα του Καραβάτζιο, συγκεντρωμένα όλα σε μια αίθουσα αφιερωμένη στον ζωγράφο.
Καραβάτζιο: Η « Παναγία με το φίδι»και ο «Δαβίδ με την κεφαλή του Γολιάθ». Η «Παναγία με το Φίδι» θα απομακρυνθεί μόλις μετά από ένα μήνα από την βασιλική του Αγίου Πέτρου λόγω θεολογικών λόγων, ευπρέπειας και για διαφορές σε σχέση με το εικονιστική παράδοση. Στον πίνακα η Παναγία, υπό το βλέμμα της Αγίας Άννας, μαθαίνει στον μικρό Ιησού να συνθλίβει το φίδι, σύμβολο της αμαρτίας και της αίρεσης.
Αντόνιο Κανόβα, Παυλίνα Βοναπάρτη ως Αφροδίτη Νικήτρια (Venus Victrix) Το έργο φιλοτεχνήθηκε μεταξύ 1805 και 1808 και όταν η Παυλίνα πόζαρε για τον Αντόνιο Κανόβα ήταν 25 ετών. Η «Αφροδίτη Νικήτρια» υμνούσε την ομορφιά της πριγκίπισσας Μποργκέζε και το μεγαλείο της οικογένειας Βοναπάρτη. Για την παπική Ρώμη βέβαια το γλυπτό προκάλεσε σκάνδαλο και τα επόμενα χρόνια ο πρίγκηπας αναγκάστηκε να το κλειδώσει, καθώς είχε φιλοτεχνηθεί μεν για την προσωπική του ικανοποίηση αλλά κατά τις απουσίες του το υπηρετικό προσωπικό…έκοβε εισιτήρια στους επισκέπτες που πήγαιναν να το δουν.
Μπερνίνι, Απόλλωνας και Δάφνη
Ο Τζαν Λορέντσο Μπερνίνι φιλοτέχνησε για τον Καρδινάλιο Σκιπίωνα ένα αριστούργημα άνευ προηγουμένου που απεικονίζει τη μεταμόρφωση της νύμφης Δάφνης στο ομώνυμο φυτό, ενώ την καταδιώκει μάταια ο Απόλλωνας. Όπως και άλλα έργα του Μπερνίνι, παρουσιάζει παραπάνω από μια όψη και πρέπει κανείς να το παρατηρήσει απ’ όλες τις πλευρές. Η Δάφνη για παράδειγμα, από μια πλευρά είναι γυναίκα (αριστερή φώτο) και από την άλλη φυτό (δεξιά φώτο).
Η παρουσία αυτού του παγανιστικού μύθου στην κατοικία του καρδινάλιου δικαιολογείται από ένα ηθικό δίδαγμα σε δίστιχο στα λατινικά, που γράφτηκε από τον καρδινάλιο Μαφέο Μπαρμπερίνι (αργότερα πάπα Ουρβανό Η’) και που βρίσκεται στην βάση του αγάλματος. Λέει: «Όποιος αγαπά να ακολουθεί τις φευγαλέες διασκέδασεις, στο τέλος θα βρεθεί μόνο με φύλλα και πικρούς καρπούς.
Η είσοδος στην Πινακοθήκη Μποργκέζε γίνεται αποκλειστικά κατόπιν κρατήσεως. Η είσοδος επιτρέπεται κάθε δύο ώρες για μέχρι 360 άτομα. Μέσα στο μουσείο και πριν την είσοδο στις αίθουσές του, πρέπει να καταθέτονται όλες οι τσάντες, ομπρέλες και άλλα προσωπικά αντικείμενα στο ιματιοφυλάκιο.
Η Πινακοθήκη βρίσκεται εδώ.
Leave A Comment