Παλάτσο Μπαρμπερίνι, Galleria Nazionale Arte Antica

Στο παλάτσο Μπαρμπερίνι βρίσκεται η έδρα της Εθνικής Πινακοθήκης Παλαιάς Τέχνης (Galleria Nazionale di Arte Antica) και του Ιταλικού Ινστιτούτου Νομισματικής.
Το μέγαρο θα σηματοδοτήσει την έναρξη του ρωμαϊκού μπαρόκ και εδώ θα εργαστούν οι τρεις μεγαλύτεροι εκφραστές του, ο Κάρλο Μαντέρνο, ο Μπερνίνι και ο νεαρός τότε, Μπορομίνι.

Παλάτσο Μπαρμπερίνι, η σημερινή είσοδος, άλλοτε είσοδος προς τον κήπο.

Το Μέγαρο

Ο Μαφέο Μπαρμπερίνι (μετέπειτα πάπας Ουρβανός Η’), έπειτα από μια λαμπρή εκκλησιαστική σταδιοδρομία και υπό την προστασία του θείου του, πρωτοπρεσβύτερου του πάπα, θα ονομαστεί καρδινάλιος σε ηλικία μόλις 38 ετών. Με τον θάνατο του θείου του θα κληρονομήσει μια μεγάλη περιουσία και με αυτήν θα αγοράσει ένα παλιό μέγαρο, το οποίο θα τετραπλασιάσει σε μέγεθος και θα το διακοσμήσει πλουσιοπάροχα.
Με τον θάνατο του πάπα Γρηγορίου ΙΕ’ θα είναι ένας από τους υποψήφιους για τον παπικό θρόνο, μην έχοντας ωστόσο μεγάλες πιθανότητες για εκλογή, καθώς οι αντιπρόσωποι της Ισπανίας είχαν την πλειοψηφία και διεύθυναν το παρασκήνιο. Ωστόσο, ο πρωτόγνωρος αυγουστιάτικος καύσωνας και μια επιδημία ελονοσίας θα αποδεκατίσουν την αντίπαλη παράταξη και ο Μπαρμπερίνι θα εκλεγεί πάπας σε ηλικία 58 ετών.

Το μέγαρο θα συνδυάσει για πρώτη φορά στην Ρώμη τις ιδέες του «palazzo» και «villa». Μέχρι τότε, οι πλούσιες οικογένειες χρησιμοποιούσαν ένα μέγαρο σαν κύρια κατοικία στην πόλη (palazzo) και μια εξοχική έπαυλη έξω από την πόλη για τους θερινούς μήνες (villa). Εδώ συνυπάρχουν και οι δύο, εξαιτίας βέβαια και των απέραντων κήπων που περιέβαλαν το μέγαρο. Πρέπει να φανταστούμε την σημερινή γύρω περιοχή πνιγμένη με κτίρια, δρόμους και κίνηση, σαν μέρος ενός απέραντου κήπου.

Πιάτσα Μπαρμπερίνι. Στο βάθος δεξιά το παλάτσο Μπαρμπερίνι. Εκεί βρίσκονταν η κύρια είσοδος και πρόσοψη του μεγάρου. Πρέπει να φανταστούμε όλη την περιοχή άδεια, χωρίς άλλα κτίρια. Εκεί που βρίκεται το ξενοδοχείο «Μπερνίνι», στα αριστερά, κάποτε βρίσκονταν το ιδιωτικό θέατρο της οικογένειας Μπαρμπερίνι.

Όπως διακρίνεται στην πρώτη φωτογραφία, το μέγαρο διέθετε στο κέντρο ένα τεράστιο σαλόνι με τζαμαρίες, με ύψος δύο ορόφων, στο οποίο συνέκλιναν δύο πτέρυγες. Η επιλογή της δημιουργίας δύο πτερύγων έγινε για να υπάρχει μια διαχώριση ανάμεσα στα δύο σκέλη της οικογένειας, καθώς το μέγαρο φιλοξενούσε την οικογένεια του πάπα αλλά και τους ανιψιούς που είχαν ακολουθήσει την εκκλησιαστική σταδιοδρομία.
Ο Κάρλο Μαντέρνο είχε φιλοτεχνήσει την οροφή του σαλονιού με μια τεράστια τοιχογραφία, γνωστή σαν «Θριάμβος της Θείας Πρόνοιας και της Ισχύος των Μπαρμπερίνι». Ξεχωρίζουν οι τρεις μέλισσες, σύμβολο της οικογένειας. Εξωτερικά το σαλόνι παρουσιάσει τρεις σειρές κιόνων, δωρικού, ιωνικού και κορινθιακού ρυθμού.

Είναι το μοναδικό μέγαρο στο οποίο εργάστηκαν τρεις προσωπικότητες όπως ο Μαντέρνο, ο Μπερνίνι και ο Μπορομίνι. Ο Μπορομίνι, μετά τον θάνατο του Μαντέρνο, υπεύθυνου των εργασιών, ήλπιζε πως θα πάρει την θέση του αλλά οι ελπίδες του δεν θα δικαιωθούν, σύντομα νέος υπεύθυνος των εργασιών θα ονομαστεί ο Μπερνίνι. Εδώ μάλλον θα μπουν οι βάσεις της προστριβής μεταξύ των δύο. Το τελικό σχέδιο του μεγάρου οφείλεται στον Μπερνίνι, ο οποίος είναι και δημιουργός της πρόσοψης, του Οβάλ Σαλονιού, της τετράγωνης σκάλας και άλλων έργων. Αντίθετα, έργο του Μπορομίνι είναι η θαυμάσια ελικοειδής σκάλα που οδηγεί στον τρίτο όροφο της δεξιάς πτέρυγας.

Η οικογένεια Μπαρμπερίνι θα συνδεθεί και με τους δύο αρχιτέκτονες, προστατεύοντάς τους και λαμβάνοντας σαν αντάλλαγμα την διαιώνιση του ονόματος της οικογένειας, με την παρουσία των μελισσών, σύμβολο των Μπαρμπερίνι, πάνω στα έργα τους, τις οποίες ένα προσεκτικό μάτι μπορεί άνετα να ξεχωρίσει τριγυρίζοντας στην Ρώμη. Ειδικά κατά την διάρκεια του ποντιφικάτου του Ουρβανού Η’, στην Ρώμη θα δημιουργηθούν τα αριστοτεχνήματα μπαρόκ που θαυμάζουμε σήμερα. Φυσικά το ποντιφικάτο του συνδέεται και με μελανά σημεία, όπως η δίκη του Γαλιλαίου και η καταστροφή των αρχαίων ρωμαϊκών μνημείων, που χρησιμοποιήθηκαν κυριολεκτικά σαν λατομεία πρώτων υλών. Εξ ου και το γνωστό Quod non fecerunt barbari, fecerunt Barberini, «ό,τι δεν έκαναν οι βάρβαροι το έκαναν οι Μπαρμπερίνι».

Κατά τον 18° αιώνα η οικογένεια θα καταστραφεί οικονομικά και θα πουλήσει την περιουσία της και τις συλλογές της. Το μέγαρο θα περιέλθει στο ιταλικό κράτος το 1947. Για δεκαετίες θα είναι μερικώς μουσείο, μερικώς λέσχη αξιωματικών, μέχρι που πρόσφατα θα μετατραπεί αποκλειστικά σε μουσείο. Οι κήποι θα επιζήσουν μέχρι την ένωση της Ιταλίας (1871), όταν θα «απορροφηθούν» από την αστική ανάπτυξη της καινούργιας πρωτεύουσας. [Eδώ να σημειώσουμε πως στην παπική Ρώμη και μέχρι την πτώση της, το πράσινο και οι κήποι κατείχαν μεγαλύτερη έκταση απ’ ότι η οικοδομημένη επιφάνεια. Με τον ερχομό των εργολάβων, των τραπεζών και των αρχιτεκτόνων, σημειώθηκαν πάμπολλα χωροταξικά «εγκλήματα» και καταστροφές].

Θριάμβος της Θείας Πρόνοιας και της Ισχύος των Μπαρμπερίνι

Το κεντρικό σαλόνι

Οι συλλογές

Τα εκθέματα που φιλοξενούνται στο μουσείο είναι μόνο ένα τμήμα της Galleria Nazionale Arte Antica, το υπόλοιπο βρίσκεται στο palazzo Corsini. Η Εθνική Πινακοθήκη Αρχαίας Τέχνης ιδρύθηκε επίσημα το 1893, όταν σε μια αρχική δωρεά του πρίγκηπα Κορσίνι προστέθηκαν άλλες δωρεές επιφανών οικογενειών, καθώς και εκείνης του ενεχυροδανειστηρίου. Οι συλλογές στο παλάτσο Μπαρμπερίνι καταλαμβάνουν 38 αίθουσες και τα εκθέματα βρίσκονται τοποθετημένα βάσει των σχολών, προέλευσης και χρονολογιών. Τα εκθέματα ξεκινούν από τον 12° αιώνα και φτάνουν μέχρι τον 17°, με ένα μεγάλο μέρος τους να ανήκει στον 16° αιώνα. Τα ονόματα των καλλιτεχνών είναι διάσημα, όπως και τα έργα που βρίσκονται εκεί: Τιτσιάνο, Ραφαήλ, Ελ Γκρέκο, Καραβάτζο, Περουτζίνο, Μπροντζίνο, Τιντορέτο, Γκουερτσίνο, Ντομενικίνο, Λίπι, Καναλέτο, Βαν Ντάικ και άλλοι πολλοί. Μια πιο αναλυτική περιήγηση των εκθεμάτων μπορεί να γίνει εδώ.