Ο τάφος του φούρναρη στην Πόρτα Ματζόρε

Η Πόρτα Ματζόρε (Porta Maggiore) είναι μια από τις πύλες του Αυρηλιανών τειχών. Βρίσκεται στο σημείο σύγκλισης οκτώ υδραγωγείων από τα έντεκα που έφερναν νερό στην πόλη κατά την αρχαιότητα.
Όλη η γύρω περιοχή είναι γεμάτη αρχαία ευρήματα: Μικρά μνημεία, τεφροφυλάκια, υπόγειοι χώροι, καθώς και μια υπόγεια βασιλική. Χτίστηκε από τον αυτοκράτορα Κλαύδιο το 52 μ.Χ. με σκοπό να  επιτρέψει σε δύο υδραγωγεία να υπερπηδήσουν δύο σημαντικούς δρόμους που ενώνονταν σε αυτό το σημείο. Ακόμη και σήμερα μπορεί κανείς να παρατηρήσει στην κορυφή της πύλης τα απομεινάρια των δύο υδραγωγών που βρίσκονται τοποθετημένοι ο ένας πάνω στο άλλο.

Αρχικά ήταν απλώς μια μνημειακή τοξοστοιχία, ο σκοπός της ήταν περιορισμένος αποκλειστικά στην στήριξη του υδραγωγείου που περνούσε από πάνω της και μόνο αργότερα, κατά την κατασκευή των Αυρηλιανών τειχών, θα ενσωματωθεί σε αυτά, γίνοντας πύλη της πόλης. Αργότερα, κατά το 402 επί Ονώριου, θα οχυρωθεί με την προσθήκη πύργων και προμαχώνα.
Κατά τον 5° και 6° αιώνα ήταν συνήθεια να παραχωρούνται ή να πωλούνται οι πύλες της πόλης σε ιδιώτες, με επακόλουθη είσπραξη φόρων για τη διέλευση. Ή Πόρτα Ματζόρε ήταν η πύλη με τους πιο ακριβούς φόρους και πρέπει, επομένως, να ήταν πυκνή η διέλευση σε αυτό το σημείο,  έτσι ώστε να διασφαλιστεί ένα ανάλογο κέρδος για τον αγοραστή. Ο φόρος διέλευσης ρυθμίζονταν από συγκεκριμένους πίνακες που παρείχαν  τιμές για όλους τους τύπους των προϊόντων. Συχνά τα ποσά στρογγυλοποιούνταν και γίνονταν συχνότατες  καταχρήσεις διαφόρων φύσεων, αν κρίνουμε από τον αριθμό των καταγγελιών, διαταγμάτων και απειλών που εκδίδονταν. Το 537, κατά την πολιορκία των Οστρογότθων του Ουότιγι, η πύλη χτίστηκε, όπως επίσης και άλλες, για να περιορισθεί ο αριθμός των προσβάσεων στην πόλη προς υπεράσπιση.

Η Πόρτα Ματζόρε με τμήμα των δύο υδραγωγών στην κορυφή της.

Το 1838 ο Πάπας Γρηγόριος ΙΣΤ’ θα αποκαταστήσει την πύλη, κατεδαφίζοντας τις προσθήκες της εποχής του Ονωρίου, καθώς αυτές ήταν άσχημες και ασύμμετρες, ξαναδίνοντας της πιθανώς την μορφή που είχε στην αρχαιότητα, όπως τονίζει η σχετική μαρμάρινη επιγραφή. Οι αψίδες όμως ήταν τόσο μεγάλες (περίπου 6 μ. πλάτος και 14 μ. ύψος) που η υπεράσπιση αυτών των ανοιγμάτων θεωρήθηκε προβληματική. Έτσι, για τον περιορισμό της πρόσβασης οικοδομήθηκαν τοιχοποιίες, οι οποίες τελικά αποδείχθηκαν το ίδιο άσχημες με αυτές που είχαν κατεδαφίσει. Μόνο το 1956 η πύλη θα ξαναπάρει την αρχική της μορφή και η πλατεία θα επιστρέψει στο παλιό της επίπεδο.

Κατά τις εργασίες του 1838 ήρθε στο φως ένας τάφος ο οποίος βρίσκονταν ενσωματωμένος στον αμυντικό πύργο της εποχής του Ονώριου, μεταξύ των δύο αψίδων. Πρόκειται για τον τάφο του Ευρυσάκη και της γυναίκας του Ατίστιας και χρονολογείται στα 30 π.Χ.

Ο τάφος του Ευρυσάκη μπροστά από τα τόξα.

Για το ποιος ήταν ο Ευρυσάκης, θα φροντίσει να μας πληροφορήσει η ρωμαϊκή επιγραφή στην βάση του τάφου: «Αυτός είναι ο τάφος του Μάρκου Βιργιλίου Ευρυσάκη, φούρναρη, εργολάβου, κατώτερου αξιωματούχου». Αυτή η τελευταία ιδιότητα (apparet) υποδεικνύει έναν κατώτερο αξιωματούχο στην υπηρεσία κάποιου δικαστή ή ιερέα.
Ο Ευρυσάκης ήταν έναν απελευθερωμένος σκλάβος που έκανε καριέρα πρώτα σαν απλός φούρναρης και αργότερα σαν προμηθευτής του κράτους (μάλλον προμήθευε ψωμί στο στράτευμα). Σίγουρα νεόπλουτος, θέλησε ο τάφος του να είναι άμεσα συνδεδεμένος με το επάγγελμά του. Οφείλουμε να πούμε όμως πως αν και νεόπλουτος, δεν θέλησε να κάνει μια κακογουστιά, τοποθετώντας τον τάφο μπροστά από την Πόρτα Ματζόρε, αλλά συνέβηκε το αντίθετο. Ο τάφος είναι προγενέστερος της πύλης.

Να θυμίσουμε πως εκείνη την εποχή το σημείο ήταν ακατοίκητο και η ταφή των νεκρών απαγορεύονταν στο εσωτερικό της πόλης.
Ο τάφος είχε μορφή φούρνου και η εξωτερική διακόσμηση ήταν από τραβερτίνη. Τα διακοσμητικά στοιχεία αποτελούνται από κυλίνδρους, είτε όρθιους στο κάτω μέρος, είτε πλαγιασμένους στο πάνω, που κατά πάσα πιθανότητα πρόκειται για αντίγραφα των σκευών στα οποία έπλαθαν το ζυμάρι. Ένα διάζωμα στην κορυφή καλύπτει και τις τέσσερις πλευρές. Απεικονίζει  όλα τα στάδια της αρτοποιίας: Ζύγιση και άλεση δημητριακών, κοσκίνισμα αλευριού, προετοιμασία της ζύμης, ζύγισμα και ψήσιμο του ψωμιού. Οι εργασίες γίνονται από εργάτες, ενώ μορφές που φέρουν τήβεννο ελέγχουν την διαδικασία.

Η κύρια πρόσοψη του τάφου δεν έχει διασωθεί αλλά έχει σωθεί το μαρμάρινο ανάγλυφο που απεικονίζει το ζεύγος και που φυλάσσεται στα Μουσεία του Καπιτωλίου.
Η τεφροδόχος της γυναίκας του Ευρυσάκη έχει διασωθεί και αυτή και σήμερα βρίσκεται στο Εθνικό Ρωμαϊκό Μουσείο. Το σχήμα της, διόλου παράξενο, έχει μορφή…κοφινιού για το ζύγισμα του ψωμιού.