Παλάτσο Μάσιμο, Εθνικό Ρωμαϊκό Μουσείο

Το Παλάτσο Μάσιμο στις Θέρμες [palazzo Massimo alle Terme] είναι η κυριότερη από τις τέσσερες έδρες του αρχαιολογικού Ρωμαϊκού Εθνικού Μουσείου. Οι υπόλοιπες τρεις είναι η Κρίπτα Μπάλμπι, το παλάτσο Άλτεμπς και το Εθνικό Ρωμαϊκό Μουσείο στις Θέρμες του Διοκλητιανού.

Το μουσείο του Παλάτσο Μάσιμο  έχει θεματικό χαρακτήρα και ασχολείται με την γλυπτική, τα μωσαϊκά, τις νωπογραφίες και την νομισματολογία. Θεματικοί είναι επίσης και οι όροφοι. Τα διάφορα ευρήματα προέρχονται είτε από ανασκαφές, είτε από τυχαίες ανευρέσεις, είτε από έρευνες στις αρχαίες ρωμαϊκές βίλες που βρίσκονταν στα  περίχωρα της Ρώμης. Η διαδρομή της επίσκεψης στο μουσείο επιδιώκει να τεκμηριώσει την εξέλιξη της ρωμαϊκής τέχνης από την αυτοκρατορική εποχή μέχρι την υστεροαρχαϊκή περίοδο. Στον αυτόν το εικονικό μας περίπατό μας θα κάνουμε κάποια νύξη σε ορισμένα εκθέματα που παρουσιάζουν κάποιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Το ισόγειο περιέχει δεκάδες προτομές και αρκετά αγάλματα και ασχολείται με την καθαρή ρωμαϊκή τέχνη, πριν αυτή δεχτεί την ελληνική κλασική επίδραση, καθώς και κάποια δείγματα πρόσμιξης των δύο τεχνών.

Η τέχνη στην Ρώμη είχε καθαρά πρακτικό χαρακτήρα και θριάμβευε ο ρεαλισμός. Η προτομή ενός Ρωμαίου χρησίμευε αποκλειστικά για να μείνει στην μνήμη των ζωντανών και των οικείων του. Έτσι, οι σωματικές γραμμές αποδίδονταν πιστά, το πρόσωπο αποδίδονταν σκαμμένο όπως ήταν στην πραγματικότητα, οι ρυτίδες, οι σωματικές ατέλειες, οι μεγάλες ή γειρτές μύτες παρέμεναν όπως ήταν στο πρόσωπο του νεκρού. Σε αυτή την επιζήτηση του ρεαλισμού, θα λέγαμε, βοηθούσε το κέρινο εκμαγείο που έπαιρναν από τον νεκρό και που βάσει αυτού ο τεχνίτης σκάλιζε το μάρμαρο.  Οι προτομές των νεκρών της οικογένειας τοποθετούνταν στην είσοδο της οικείας και μια τέτοια τοποθέτηση με σειρές προτομών έγινε και στους διαδρόμους του ισογείου του μουσείου.

Μια όσο το δυνατόν πιο πιστή απεικόνιση του νεκρού γίνονταν και στις ταφικές επιγραφές και στις σαρκοφάγους. Όπως και στις προτομές, το πρόσωπο παρουσιάζεται αυστηρό και λιτό· πρόκειται για το mos maiorum, την προβολή των πάτριων ηθών, οι ζωντανοί θα έπρεπε να ακολουθήσουν τους ηθικούς κανόνες των προγόνων τους. Η παρουσία της τήβεννου τόνιζε πως ο απεικονιζόμενος νεκρός ήταν ρωμαίος πολίτης.

Με την κατάκτηση της Ελλάδας η ρωμαϊκή τέχνη αναγκαστικά θα επηρεαστεί από τα ελληνικά πρότυπα και θα δεχτεί τις επιδράσεις.
Η ελληνική τέχνη θα κατακτήσει την ρωμαϊκή, όχι βέβαια αυτόματα και γρήγορα, αλλά σταδιακά και φυσικά αναπόφευκτα. Υπήρξε ένα σημείο που οι δύο τέχνες συνυπήρχαν, δημιουργώντας προϊόντα όντως περίεργα. Ένα παράδειγμα θα συναντήσουμε σε μια αίθουσα του ισογείου: Το άγαλμα ενός ρωμαίου στρατηγού που μάλλον υπηρέτησε στην Ελλάδα παρουσιάζεται με το κορμί φιλοτεχνημένο με βάση τα ελληνικά κλασικά πρότυπα, ενώ το πρόσωπο ακολουθεί το ρωμαϊκό πρότυπο, παρουσιάζεται ρεαλιστικό, και γεμάτο ατέλειες, δίνοντας στο σύνολο ένα αμφίβολο γούστο.

Άγαλμα στρατηγού

Ένα από τα σπουδαιότερα εκθέματα του μουσείου έίναι το μπρούτζινο άγαλμα του ονομαζόμενου «πυγμάχου των θερμών». Ο «πυγμάχος» είναι ένα αυθεντικό γλυπτό της ύστερης Ελληνιστικής περιόδου που αποδίδεται στον γλύπτη Λύσιππο, ίσως το μοναδικό μπρούτζινο έργο του που σώζεται σήμερα. Το γλυπτό βρέθηκε στα Λουτρά του Κωνσταντίνου το 1885. Ο αθλητής παρουσιάζεται καθισμένος, κουρασμένος και τραυματισμένος, με τα χέρια στα γόνατα, την πλάτη λυγισμένη από την κόπωση, ενώ περιμένει την απόφαση των κριτών. Διακρίνονται καθαρά τα σημάδια της πάλης: H παραμορφωμένη μύτη, το δεξί μάτι και τα αυτιά πρησμένα, τα χείλη και το πρόσωπο με τραύματα και μώλωπες. Για την ανάδειξη των τραυμάτων και του αίματος ο καλλιτέχνης χρησιμοποίησε φύλλα κόκκινου χαλκού. Στα χέρια φέρει ακόμα τους ιμάντες.
Να επισημάνουμε πως είναι αρκετά σπάνιο να δούμε μπρούτζινα αγάλματα στην Ρώμη, καθώς σχεδόν όλα τήχθηκαν κατά τον μεσαίωνα για την επαναχρησιμοποίηση του μπρούτζου.

Πυγμάχος των Θερμών

O πρώτος όροφος είναι αφιερωμένος στα έργα της εποχής των Φλαβίων έως την ύστερη αρχαιότητα. Αποτελείται από πολλά αγάλματα και ανάγλυφες σαρκοφάγους, μεταξύ των οποίων και η πιο γνωστή σαρκοφάγος του Πορτονάτσιο. Σε μια μεγάλη αίθουσα έχουν συγκεντρωθεί ορισμένα από τα πιο σημαντικά έργα της ρωμαϊκής γλυπτικής (οκλάζουσα Αφροδίτη, δύο αρχαία αντίγραφα του Δισκοβόλου) και κάποια αυθεντικά ελληνικά. Στην επόμενη αίθουσα σώζονται άλλα σημαντικά και ωραία αγάλματα, όλα εμνευσμένα από την ελληνική μυθολογία. Σε αυτόν τον τομέα οι ρωμαίοι δεν κατάφεραν να πράξουν καλύτερα από τους Έλληνες καλλιτέχνες, απλώς τους μιμήθηκαν. Τα πιο πολλά κλασικά αγάλματα βρέθηκαν στις γύρω από την Ρώμη ρωμαϊκές βίλες. Τέλος, μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι χάλκινες διακοσμήσεις των πλοίων που ανήκαν στον αυτοκράτορα Καλιγούλα και που βρέθηκαν στη λίμνη του Νέμι.

Μια από τις συλλογές κλασικών αγαλμάτων

H σαρκοφάγος του Πορτονάτσιο είναι μια ρωμαϊκή σαρκοφάγος που βρέθηκε το 1931 κοντά στην ομώνυμη συνοικία της Ρώμης. Έχει ύψος  1,53 μέτρα ύψος και χρονολογείται γύρω στο 180 μ.Χ.
Η σαρκοφάγος ήταν ο τάφος ενός Ρωμαίου στρατηγού που υπηρέτησε στις εκστρατείες του Μάρκου Αυρήλιου στην Γερμανία κατά των Μαρκομάννων. Πρόκειται ίσως για το ομορφότερο δείγμα γλυπτικής του 2ου αιώνα.
Είναι αξιοσημείωτο το ξεπέρασμα του ελληνιστικού πρότυπου της κλασικής μονομαχίας, με μια σύνθεση πολύ πιο έντονη και αρθρωτή, με την ταυτόχρονη αναπαράσταση διαφόρων πολεμικών σκηνών.  Εξαιρετική είναι επίσης και η αίσθηση της κίνησης του συνόλου.
Οι βάρβαροι γενικά ταυτίζονται με γενειοφόρους με μακριά και πυκνά μαλλιά, ντυμένους με παντελόνια μέχρι το γόνατο και κοντά μανδύα, συχνά ο επικεφαλής φέρει φρυγικό σκούφο ο οποίος γίνεται χαρακτηριστικό για την αναγνώριση γενικά των ανατολικών λαών. Ο βάρβαρος πολεμιστής στερείται πάντα της πανοπλίας και μάχεται με ρόπαλα και ραβδιά, ακατέργαστα και γελοία όπλα σε σύγκριση με τον εκλεπτυσμένο στρατιωτικό εξοπλισμό των Ρωμαίων στρατιωτών. Ο βάρβαρος επίσης, παρουσιάζεται σαν κακός μαχητής, αφελής, βασίζοντας την έκβαση της μάχης στην σωματική δύναμη και την αγριότητα, παρά στην τέχνη του πολέμου. Ο Ρωμαίος  στρατηγός βρίσκεται στο κέντρο και πολεμάει πάνω σε άλογο.

Σαρκοφάγος του Πορτονάτσιο

Ο δεύτερος όροφος εκτός από διάφορες τοιχογραφίες και ψηφιδωτά, στεγάζει τις τοιχογραφίες του υπόγειου νυμφαίου της βίλας γνωστής σας «ad Gallinas Albas» της Λιβίας Δρουσίλλας, συζύγου του Αυγούστου. Πρόκειται για μια προσπάθεια δημιουργίας οφθαλμαπάτης (trompe-l’oeil), με την αναπαράσταση ενός κήπου με οπωροφόρα δέντρα και με πουλιά σε όλες τις πλευρές. Ο ευάερος κήπος απεικονίζεται λεπτομερώς και χωρίς διακοπή, ακόμα και στις γωνίες. Στον κήπο υπάρχουν 23 είδη δέντρων και 69 είδη πτηνών. Το χαρακτηριστικό είναι πως όλα τα είδη των δέντρων παρουσιάζονται με καρπούς, πράγμα αδύνατον στην φύση. Με αυτή την έννοια, οι τοιχογραφίες του κήπου έπρεπε να έχουν και ένα πολιτικό νόημα, συμβολίζοντας την ευημερία  αλλά και την αιωνιότητα της εξουσίας του Αυγούστου.

Tοιχογραφίες βίλας της Λιβίας

Τέλος, στο υπόγειο του μουσείου φιλοξενείται μια συλλογή αφιερωμένη στην χρυσοχοϊα, μια συλλογή από αντικείμενα καθημερινής ζωής καθώς και μια πλούσια συλλογή από νομίσματα, από τα πρώτα ρωμαϊκά χρόνια, μέχρι της μέρες μας, περνώντας από το Βυζάντιο, τον Μεσαίωνα, την Αναγέννηση και το Μπαρόκ. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η μούμια ενός κοριτσιού περίπου οκτώ χρονών που χρονολογείται στον δεύτερο αιώνα μ.Χ.

Σταθήκαμε σε κάποια από τα πιο σημαντικά εκθέματα και στις παρακάτω φωτογραφίες παρουσιάζονται κάποια άλλα, όχι βέβαια όλα. Τα ρωμαϊκά αγάλματα, συχνά αντίγραφα των ελληνικών, συνέβαλαν στην διάσωση της ελληνικής κληρονομιάς,αφού στος πιο πολλές περιπτώσεις το πρωτότυπο χάθηκε αλλά σώθηκε το αντίγραφο. Σίγουρα μια πιο λεπτομερής επίσκεψη αξίζει σε αύτό που είναι ένα από τα πιο σημαντικά μουσεία ρωμαϊκής τέχνης, με περίπου 400.000 επισκέπτες τον χρόνο.

 Το παλάτσο Μάσιμο βρίσκεται εδώ.