Επίσκεψη στα Μουσεία του Βατικανού (μέρος Α’)

Όταν πριν από 500 περίπου χρόνια ο πάπας Ιούλιος Β’ έδωσε εντολή να εκτεθεί σε δημόσια θέα το σύμπλεγμα του Λαοκόοντα και των παιδιών του που στραγγαλίζονται από φίδια, δεν μπορούσε να φανταστεί πως έθετε τα θεμέλια για την δημιουργία ενός από τα μεγαλύτερα μουσεία στον κόσμο. Τα Μουσεία του Βατικανού περιέχουν μια από μεγαλύτερες συλλογές έργων τέχνης στον κόσμο και είναι το πέμπτο μουσείο σε επισκεψιμότητα, με περίπου 5 εκατομμύρια επισκέπτες τον χρόνο.

Μια μεγάλη μπρούτζινη πύλη οδηγεί, ως δια μαγείας, από την Ιταλία στην μικρότερη χώρα του κόσμου, το Βατικανό. Εδώ βρίσκονται τεράστιες συλλογές ανεκτίμητων έργων τέχνης που συλλέχθηκαν από τους πάπες κατά την διάρκεια των αιώνων, ή συχνά ανατέθηκαν από αυτούς, όπως η Καπέλα Σιξτίνα ή τα δωμάτια του Ραφαήλ. Αν και το το συγκρότημα μοιάζει με ένα μεγάλο μουσείο, ουσιαστικά έχουμε να κάνουμε με πολλά μουσεία, αποτέλεσμα της ένωσης των διαφόρων συλλογών. Αρκετές συλλογές συχνά παίρνουν το όνομα του πάπα που τις άρχισε. Στα Μουσεία του Βατικανού βρίσκονται περισσότερα από 70.000 αντικείμενα εκτεθειμένα στο κοινό, σε μια έκταση περίπου 42.000 τετραγωνικών μέτρων, ενώ 50.000 άλλα κομμάτια φυλάσσονται στα υπόγεια.

Τα Μουσεία του Βατικανού καταλαμβάνουν ένα τεράστιο συγκρότημα ανοιχτών και κλειστών χώρων στο εσωτερικό της Πόλης του Βατικανού που αναπτύσσονται σε εκθεσιακές πορείες οι οποίες υπερβαίνουν τα επτά χιλιόμετρα. Πρόκειται για ένα συγκρότημα μεμονωμένων μουσειακών μονάδων που γεννήθηκαν σε διαφορετικές περιόδους και για διαφορετικό σκοπό. Από το αρχαιότερο Μουσείο Πίου-Κλεμέντιου, με την υπέροχη συλλογή ρωμαϊκής γλυπτικής, και τα δύο μουσεία του Γρηγορίου ΙΣτ´, αφιερωμένα στον αιγυπτιακό και στον ετρουσκικό πολιτισμό, περνάμε στο Χριστιανικό Μουσείο με συλλογές από τα πιο σημαντικά τεκμήρια των πρώτων χρόνων του χριστιανισμού. Στον αιώνα των Φώτων οφείλεται η γέννηση της Πινακοθήκης, ενώ στον τελευταίο αιώνα ανήκει το Εθνολογικό Αποστολικό Μουσείο, η Συλλογή Μοντέρνας Θρησκευτικής Τέχνης, το Ιστορικό Μουσείο του Βατικανού, που παρουσιάζει την ιστορία, το τελετουργικό και τις συνήθειες της πρώην Παπικής Αυλής, και το εντελώς πρόσφατο Νομισματικό και Φιλοτελικό Μουσείο, που αφηγείται τη γέννηση του νέου κράτους της Πόλης του Βατικανού και τη δυνατότητα να κόβει νομίσματα και να τυπώνει γραμματόσημα. Η επίσκεψη βεβαίως ολοκληρώνεται με την αποκάλυψη της Καπέλα Σιξτίνα, της βιτρίνας της Αναγέννησης.

Είναι αδύνατον ή μάλλον πολύ κουραστικό να δει κανείς όλες τις συλλογές και μάλλον χρειάζονται να γίνουν κάποιες επιλογές ως προς την διαδρομή. Ανάλογα από την διαδρομή της επιλογής, μια επίσκεψη κρατά από 2 έως 5-6 ώρες.

Όπως είπαμε, η γέννηση των μουσείων έγινε σχεδόν τυχαία: Όλα ξεκίνησαν το 1506, όταν σε έναν αμπελώνα κοντά στο Domus Aurea του Νέρωνα, ανακαλύφθηκε ένα αρχαίο γλυπτό. Μόνο αργότερα έγινε σαφές πως  επρόκειτο για ένα από τα πιο διάσημα αγάλματα της αρχαιότητας: Ήταν το άγαλμα του ιερέα Λαοκόοντα, που σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία προσπάθησε να πείσει τους αρχαίους Τρώες να μην δεχθούν σαν «δώρο» των Ελλήνων τον Δούρειο Ίππο. Το έργο απεικονίζει ένα επεισόδιο που αφηγείται ο Βιργίλιος στην Αινειάδα, τον Λαοκόοντα να τιμωρείται από τους θεούς, με δύο τεράστια φίδια να στραγγαλίζουν τα δύο παιδιά του. Ο πάπας Ιούλιος Β’, ο οποίος είχε δείξει πάντα μεγάλο ενδιαφέρον για τα έργα τέχνης, κάλεσε αμέσως τον Μιχαήλ Άγγελο για να επαληθεύσει την αυθεντικότητα του έργου και αποφάσισε να αγοράσει το γλυπτό. Έτσι ο Λαοκόοντας εκτέθηκε στο Βατικανό και βρήκε μια θέση στην Αυλή του Μπελβεντέρε που σχεδιάστηκε από τον Μπραμάντε, εκεί που ο Ιούλιος Β’ θα συγκεντρώσει και άλλα αρχαία αγάλματα, μετατρέποντάς το σε «Αυλή των αγαλμάτων».

Το συγκρότημα των μουσείων, όπως εμφανίζεται σήμερα, δημιουργήθηκε κατά το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα και αποτελείται από δύο μέρη: το ίδιο το μουσείο και τα μέγαρα των παπών, που μόνο ένα μέρος τους είναι ανοιχτό για το κοινό. Η επίσκεψη είναι ένας απίστευτος περίπατος, όπου μπορεί κανείς να συναντήσει και να θαυμάσει τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες του παρελθόντος διαμέσου των έργων τους, τα οποία είναι τα  σημαντικότερα στην ιστορία της τέχνης.

Μια περιγραφή των επιμέρους μουσείων βρίσκεται στην ελληνική σελίδα της Wikipedia.

Το μεγαλύτερο λάθος που μπορεί να κάνει κανείς, είναι να προγραμματίσει μια επίσκεψη χωρίς να έχει βγάλει πριν εισιτήρια online. Η ουρά είναι τεράστια και οι συνθήκες απαγορευτικές, ειδικά το καλοκαίρι. Αντίθετα, η αγορά online επιτρέπει μια γρήγορη πρόσβαση. Επίσης, χρειάζεται και ένας ταξιδιωτικός οδηγός που να περιγράφει τα μουσεία και τα πιο σημαντικά εκθέματα. Μπαίνοντας, νομίζει κανείς πως βρίσκεται σε αεροδρόμιο, με τον έλεγχο των αποσκευών, τα γκισέ των εισιτηρίων, τις κυλιόμενες σκάλες. Αυτές οι τελευταίες οδηγούν στον πάνω όροφο, όπου εκεί βρισκόμαστε ήδη στο εσωτερικό των μουσείων, με τις διάφορες κατευθύνσεις  και επιλογές. Αν και οργάνωση είναι άψογη, ωστόσο αν θέλει κάποιος πραγματικά να βρει ένα αρνητικό στοιχείο στα μουσεία, αυτό έχει να κάνει με την μεγάλη προσέλευση των επισκεπτών, μεμονωμένων ή σε γκρουπ. Ειδικά σε ορισμένους χώρους δίνεται η εντύπωση πως ένα ανθρώπινο κύμα προχωρεί προς μια ορισμένη κατεύθυνση και είναι αρκετά δύσκολο για κάποιον να σταθεί πολύ σε ένα σημείο ή να γυρίσει πίσω, ενάντια στον ανθρώπινο τοίχο.

Η πινακοθήκη βρίσκεται σε ένα ξεχωριστό κτήριο. Ένας τεράστιος διάδρομος οδηγεί προς την Καπέλα Σιξτίνα, ενώ ένας άλλος εκτελεί την αντίστροφη διαδρομή. Οι διάδρομοι είναι χωρισμένοι σε θεματικά τμήματα, ενώ το διάστημα μεταξύ τους σχηματίζει 3 θεματικές αυλές/κήπους.

Η τεράστια ρωμαϊκή κουκουνάρα, πλαισιωμένη από παγώνια και λέοντες, στην «Αυλή της Κουκουνάρας».

Εκτός από την τεράστια κουκουνάρα, στην πρώτη αυλή που βρίσκεται ανάμεσα από τους δύο διαδρόμους, βρίσκεται και η μπρούτζινη σφαίρα του Πομοντόρο.

Σφαίρα του Αρνάλδο Πομοντόρο

Θα εισέλθουμε στο εσωτερικό του διαδρόμου που στο τέλος του οδηγεί στην Καπέλα Σιξτίνα.
Εδώ βρίσκεται το μουσείο Κιαραμόντι, το οποίο αποτελείται από 3 «υπομουσεία». Εκθέτει πάνω από 1.000 γλυπτά, σαρκοφάγους, διακοσμητικά διαζώματα, βωμούς και μωσαϊκά. Ένα τμήμα του, κλειστό στο κοινό, περιέχει γύρω στις 3.000 αρχαίες επιγραφές. Πρόκειται για την μεγαλύτερη συλλογή στον κόσμο.

 Η διαδρομή θα μας οδηγήσει στην επόμενη αυλή. Η Οκταγωνική Αυλή ή Αυλή του Μπελβεντέρε (παλαιότερα ονομαζόταν η Αυλή των αγαλμάτων), φιλοξένησε το πρώτο πυρήνα των παπικών συλλογών κλασσικών αρχαιοτήτων. Καλιτεχνήθηκε από τον Μπραμάντε και είναι οκτάγωνη με συμμετρικά άνισες πλευρές. Εδώ ο Ιούλιος Β’ οργάνωσε μια εξαιρετική συλλογή από αρχαία γλυπτά, που είχαν σαν στόχο την αναβίωση της Ρώμης του Καίσαρα στην Ρώμη των Παπών. Εδώ βρίσκεται και το πρώτο κομμάτι της συλλογής, το περίφημο γλυπτό του Λαοκόοντα.

Σύμπλεγμα του Λαοκόοντα

Ένα άλλο σημαντικότατο άγαλμα είναι ο Απόλλωνας του Μπελβεντέρε. Πρόκειται για ένα αρχαίο Ρωμαϊκό αντίγραφο της εποχής του Αδριανού, ενός χάλκινου πρωτοτύπου του 4ου αιώνα π.Χ., πιθανώς του γλύπτη Λεωχάρη, ο οποίος είναι γνωστός για την εργασία του στο Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού. Θεωρείται ένα από τα τελειότερα έργα τέχνης της αρχαιότητας και έχει επηρεάσει βαθύτατα την ευρωπαϊκή τέχνη. Απεικονίζει τον Απόλλωνα να σκοτώνει τον Πύθωνα. Κρατάει το τόξο με το αριστερό του χέρι, ενώ έχει μόλις αφήσει το βέλος να φύγει και το δεξί χέρι αρχίζει να χαλαρώνει.

Διάδρομος των ταφικών επιγραφών. Περιέχει 3.000 επιγραφές, μνημεία, σαρκοφάγους κλπ. Ανοίγει μόνο με αίτηση.

Σαλόνι των ζώων

Συνεχίζοντας, και αφού περάσουμε μπροστά από τις σαρκοφάγους της Αγίας Ελένης, μητέρας του Μ. Κωνσταντίνου και της κόρης του Κωνσταντίνας, διασχίζουμε δύο διαδρόμους: Ο πρώτος ονομάζεται Διάδρομος των Ταπισερί. Οι τάπητες τοίχου (ταπισερί) που βρίσκονται εκτεθειμένοι κατασκευάστηκαν πάνω σε σχέδια των μαθητών του Ραφαήλ και χρονολογούνται στον 17° αιώνα και μετά. Ο δεύτερος ονομάζεται Διάδρομος των Γεωγραφικών Χαρτών. Έχει μήκος 120 μέτρα και περιέχει τους χάρτες όλων των επαρχιών της Ιταλίας, των νησιών και των κυριότερων πόλεων. Οι χάρτες είναι περίπου 40 και αποτελούν πολύτιμες μαρτυρίες των γεωγραφικών γνώσεων και πολιτικών καταστάσεων του 16ου αιώνα. Εδώ ουσιαστικά ο πάπας έκανε τον γύρο της Ιταλίας χωρίς να βγει από το Βατικανό. Αξίζει επίσης μια ματιά και η διακόσμηση της οροφής.

Συνέχεια στο Β’ Μέρος – Γ’ Μέρος