Ο οβελίσκος και τα βάγια

Ο οβελίσκος του Βατικανού

Ο ηλικίας 4.000 ετών οβελίσκος που βρίσκεται στην πλατεία του Αγίου Πέτρου δεν έχει κάποιο ιδιαίτερο όνομα, ονομάζεται απλώς «οβελίσκος του Βατικανού». Αν και αγγίζει τα 40 μέτρα μαζί με την βάση και τον σταυρό στην κορυφή, ωστόσο δεν είναι ο υψηλότερος στην Ρώμη.

Είναι ένας από τους λίγους οβελίσκους που δεν έχει ιερογλυφικά στην επιφάνειά του. Κατασκευάστηκε στην Αίγυπτο γύρω στο 1990 π.Χ. και αρχικά στήθηκε στον ναό του Ηλίου, στην Ηλιούπολη. Πέφτοντας στα χέρια των Ρωμαίων και ύστερα από μια σύντομη παραμονή στην Αγορά της Αλεξάνδρειας, μεταφέρθηκε στην Ρώμη με ένα ειδικό πλοίο κατασκευασμένο ειδικά για αυτόν τον σκοπό, από τον Καλιγούλα το 40 μ.Χ., για να διακοσμήσει το ιπποδρόμιο του Νέρωνα, που βρίσκονταν στα δεξιά της σημερινής Βασιλικής.

Με το πέρασμα του χρόνου το ιπποδρόμιο θα καταστραφεί και την θέση του θα την πάρει μια νεκρόπολη. Αλλά και η νεκρόπολη με την σειρά της θα δώσει την θέση της στην πρώτη βασιλική του Αγίου Πέτρου η οποία βρίσκονταν στα δεξιά της σημερινής. Ο οβελίσκος θα επιζήσει σε όλες αυτές τις αλλαγές του χώρου και θα είναι ο μοναδικός στην Ρώμη που δεν θα πέσει ποτέ από την βάση του.

Είμαστε στο 1586, όταν ο πάπας Σίξτος Ε’ θα αποφασίσει να τοποθετήσει στο κέντρο της νέας πλατείας του Αγίου Πέτρου τον αιγυπτιακό οβελίσκο που βρίσκονταν δίπλα. Η πλατεία ήταν ακόμη ένας ανοιχτός χώρος, χωρίς την κιονοστοιχία του Μπερνίνι και την πλακόστρωση. Ήταν ένα τολμηρό εγχείρημα γιατί τον 16° αιώνα η μεταφορά ενός οβελίσκου από κόκκινο γρανίτη του Ασουάν, βάρους 330 τόνων, δεν ήταν απλό πράγμα. Ο πάπας θα ζητήσει από τον αρχιτέκτονα Ντομένικο Φοντάνα την υλοποίηση του έργου. Θα χρειαστούν 5 μήνες για την μετακίνηση του οβελίσκου για μια απόσταση ένα τέταρτου του μιλίου και θα χρησιμοποιηθούν 900 εργάτες, 100 άλογα, κανναβόσκοινα και σιδερένιες ράβδοι συνολικού βάρους 20 τόνων. Η πολύπλοκη επιχείρηση αποτέλεσε ένα πραγματικό θέαμα για τον πληθυσμό της πόλης και το χρονικό της συγγράφηκε από τους ιστορικούς της εποχής.

Ο οβελίσκος στο κέντρο της πλατείας του Αγ. Πέτρου

Έτσι θα φτάσουμε στις 10 Σεπτεμβρίου 1586. Ο οβελίσκος είχε φτάσει πλέον στην θέση που έπρεπε να σταθεί και παρέμενε να γίνει η ανύψωσή του, επιχείρηση ιδιαίτερα ευαίσθητη και ριψοκίνδυνη. Καταλαβαίνοντας την σοβαρότητα της στιγμής, ο πάπας είχε εξεδώσει ανακοίνωση με την οποία απαγόρευε να γίνει οποιοσδήποτε θόρυβος ή ομιλία, απαιτώντας απόλυτη σιωπή και προβλέποντας τον θάνατο για τους παραβάτες. Στο πιο κρίσιμο σημείο της ανύψωσης ο οβελίσκος άρχισε να χάνει την σταθερότητά του και να κλονίζεται γιατί τα σχοινιά που τον κρατούσαν φαίνονταν να είχαν φτάσει στα όρια της αντοχής τους. Τότε ξαφνικά μέσα στην σιωπή μια δυνατή φωνή ακούστηκε: «Βρέξτε τα σχοινιά!» Οι εργάτες υπάκουσαν, έβρεξαν τα σχοινιά, αυτά άντεξαν το βάρος και ο οβελίσκος στήθηκε τελικά στην θέση του. Παράλληλα όμως συνελήφθη και ο παραβάτης, ο οποίος οδηγήθηκε μπροστά στον πάπα. Ήταν ο καπετάνιος Μπενεντέτο Μπρέσκα από το Σαν Ρέμο. Ο πάπας βέβαια δεν τον καταδίκασε σε θάνατο αλλά αντίθετα τον ευχαρίστησε και για να τον τιμήσει του εκχώρησε μια γενναιόδωρη μηνιαία σύνταξη σε αυτόν και στους απογόνους του, τον βράβευσε με τον βαθμό του λοχαγού του πρώτου συντάγματος του παπικού στρατού, του έδωσε το προνόμιο να φέρει τον παπικό θυρεό και το δικαίωμα να υψώνει την παπική σημαία στο πλοίο του. Επίσης παραχώρησε το δικαίωμα σε αυτόν και στους απογόνους του της αποκλειστικής προμήθειας βαγιών για το στόλισμα του Αγίου Πέτρου κατά την περίοδο του Πάσχα.

Τα διάφορα στάδια της μετακίνησης και της ανύψωσης, όπως τα είδε ο χρονογράφος

Τα βάγια είναι τα πλεγμένα φύλλα από φοίνικα που στολίζουν τις εκκλησίες την Κυριακή των Βαΐων. Ο καπετάνιος Μπρέσκα λοιπόν ξεκίνησε μια παράδοση που κρατάει μέχρι και σήμερα. Από τότε η οικογένειά του και στην συνέχεια η πόλη του Σαν Ρέμο (αλλά και η διπλανή πόλη Μπορντιγκιέρα), λίγο πριν το Πάσχα αρχίζουν να ετοιμάζουν εκατοντάδες περίπλεκτα βάγια. Ο ειδικός απεσταλμένος του πάπα πήγαινε να επιλέξει τα καλύτερα και φορτώνοντάς στα σε ένα πλοιάριο τα μετέφερε στην Ρώμη διαμέσου θαλάσσης, ανεβαίνοντας τον Τίβερη κατά το τελευταίο στάδιο της διαδρομής. Στις μέρες μας, στην πλατεία του Σαν Ρέμο αφιερωμένη στον καπετάνιο Μπρέσκα γίνεται μια ιστορική αναβίωση όπου ετοιμάζονται τα βάγια, τα parmureli όπως ονομάζονται, με κοστούμια της εποχής. Αυτά που θα κριθούν ομορφότερα θα μεταφερθούν στην Ρώμη, μαζί με τα υπόλοιπα που είναι προορισμένα να στολίσουν τον Άγιο Πέτρο και να συνοδεύσουν τους καρδιναλίους και τον πάπα κατά την πομπή της Κυριακής των Βαΐων.

Λέγεται πως ο Σίξτος Ε΄, μετά την οριστική τοποθέτηση του οβελίσκου, τοποθέτησε ένα ψήγμα του Τίμιου Σταυρού στο εσωτερικό του μπρούτζινου σταυρού που βρίσκεται τοποθετημένος στην κορυφή του οβελίσκου. Για αυτόν τον λόγο σε όποιον απάγγειλε ένα «Πάτερ Ημών» και ένα «Άβε Μαρία» μπροστά από τον οβελίσκο, χορηγούνταν μια άφεση αμαρτιών διαρκείας 10 ετών (αν και σε μια μεταγενέστερη αποκατάσταση του σταυρού δεν βρέθηκε τίποτε στο εσωτερικό του). Ωστόσο, το 1740 τοποθετήθηκε, πραγματικά αυτή την φορά, ένα ψήγμα Τίμιου Σταυρού από την λειψανοθήκη της Βασιλικής του Αγίου Πέτρου.