Το μυστήριο της πάπισσας Ιωάννας

Είναι γνωστός ο θρύλος για την ύπαρξη της πάπισσας Ιωάννας: Πρόκειται για μια μεσαιωνική ιστορία, κατά την οποία μια νεαρή γυναίκα κατάφερε, μεταμφιεσμένη σε άντρα, να αναρριχηθεί στις βαθμίδες της καθολικής εκκλησίας φτάνοντας μέχρι το ύψιστο αξίωμα, γίνοντας πάπας.
Η ιστορία ή ο μύθος λοιπόν, λέει πως μια νεαρή αγγλίδα που ανατράφηκε στην Μαγεντία της Ρηνανίας, έφτασε στην Ρώμη και μεταμφιεσμένη σε άντρα κατάφερε να γίνει μοναχός, παίρνοντας το όνομα Johannes Anglicus. Εκεί, χάρη στην μόρφωση και στους τρόπους της έγινε ιδιαίτερα συμπαθητική και με γοργούς ρυθμούς κατάφερε να ανέβει τις βαθμίδες της εκκλησίας μέχρι που, με τον θάνατο του πάπα Λέοντα Δ’ (855), να εκλεγεί παμψηφεί πάπας. Ύστερα από μια διετία περίπου υποδειγματικού ποντιφικάτου, όπου ακόμη όλοι την νόμιζαν άντρα, αποκαλύφθηκε η αλήθεια με τον πιο σκανδαλώδη τρόπο: Κατά την διάρκεια μιας πομπής από τον Άγιο Πέτρο (έδρα του πάπα), στον Άγιο Ιωάννη του Λατερανού, στην συμβολή δύο οδών που ακόμη υπάρχουν, κοντά στο Κολοσσαίο, η πάπισσα Ιωάννα έπεσε από το άλογο και μπροστά στα κατάπληκτα μάτια των παρευρισκόμενων, έφερε στο φως ένα μωρό! Υπάρχουν διάφορες εκδοχές ως προς τα μετέπειτα γεγονότα· σύμφωνα με μια πρώτη εκδοχή, η πάπισσα πέθανε κατά την γέννα, ενώ κατά μια δεύτερη εκδοχή, κλείστηκε σε απομόνωση σε μοναστήρι για να μεταμελήσει και να εξιλεωθεί για τις αμαρτίες της. Μια τρίτη, αναφέρει πως λιθοβολίστηκε μέχρι θανάτου από το εξαγριωμένο πλήθος.

Το σημείο της via dei Querceti που συνέβη το περιστατικό ήταν πάντα γνωστό, ο δρόμος είχε μάλιστα μετονομαστεί σε vicus Papisse (δρομάκι της πάπισσας). Σε αυτό το σημείο θα βρούμε ένα εικονοστάσιο, προστατευμένο από μια παλιά στέγη και ένα κιγκλίδωμα. Στο εσωτερικό του φιλοξενεί μια παλιά τοιχογραφία της Παναγίας με το Βρέφος. Ύποστηρίζεται πως φιλοτεχνήθηκε κατά τον Μεσαίωνα, την εποχή του μύθου. Για να γίνει το μυστήριο ακόμη πιο πυκνό, από διάφορα έγγραφα της εποχής προκύπτει αποδεδειγμένα πως στο σημείο αυτό βρίσκονταν μια οικία η οποία ανήκε σε κάποιον…Ιωάννη Πάπα! Πάντως, από τότε δεν ξαναπέρασε από εκεί η παπική πομπή για το Λατερανό.

Αλλά πραγματικά, τι ιστορική αξία έχει αυτός ο μύθος; Για αιώνες η ύπαρξη της πάπισσας Ιωάννας θεωρούνταν αληθινό γεγονός, αναφέρονται σε αυτό ο Πετράρχης και ο Βοκάκιος. Όταν το 1400 τοποθετήθηκαν στον Ντουόμο της Σιένας τα μαρμάρινα μπούστα των παπών, ανάμεσά τους βρίσκονταν και αυτό της πάπισσας. Επίσης, έγιναν αναφορές στο όνομά της κατά την Σύνοδο της Κωνστάντζας το 1415. Αλλά ουσιαστικά αυτός ο μύθος δεν στέκει γιατί δεν επιβεβαιώθηκε ποτέ ιστορικά και επειδή γνωρίζουμε με ακρίβεια πως μετά τον θάνατο του Λέοντα Δ’, εκλέχτηκε πάπας ο Βενεδίκτος Γ’, ο οποίος έμεινε στον παπικό θρόνο για 3 χρόνια, μέχρι το 858. Οι ιστορικοί τείνουν να τοποθετήσουν την δημιουργία και την διατήρηση αυτού του μύθου στα πλαίσια μιας προσπάθειας σπίλωσης του ονόματος του παπισμού. Οφείλουμε όμως να προσθέσουμε πως οι αναφορές ήταν άφθονες, τουλάχιστον μέχρι την εποχή της Μεταρρύθμισης.Από κει και μετά θα εξαφανιστούν, η καθολική εκκλησία δεν μπορούσε να παραδεχτεί ελαττώματα σε μια τέτοια κρίσιμη για αυτήν περίοδο.

Λέγεται επίσης πως ύστερα από αυτό το πάθημα της παπικής εκκλησίας, καθιερώθηκε ο «σωματικός έλεγχος» των νέων παπών: Μετά την εκλογή του ο νέος πάπας πρέπει να μεταβεί στον Άγιο Ιωάννη του Λατερανού όπου και θα γίνει η επίσημη αναγνώρισή του. Από κάποια χρονολογία και μετά, περίπου στον Μεσαίωνα, καθιερώθηκε να κάθεται ο νεοεκλεγείς πάπας σε δύο ειδικούς θρόνους (sedes stercoraria) που βρίσκονταν εκεί και που ήταν εφοδιασμένοι με μια οπή. Οι κακές γλώσσες έλεγαν πως τότε ένας κληρικός έβαζε το χέρι του από κάτω για να ελέγξει τα γεννητικά όργανα του πάπα. Αν πράγματι ήταν άντρας, τότε ο ελεγκτής αναφωνούσε «Habet!» (Έχει!).

Αυτή η τελετή κράτησε για αιώνες, μέχρι που καταργήθηκε τον 16° αιώνα από τον Λέοντα Ι’. Η εκδοχή της λατινικής εκκλησίας είναι βέβαια διαφορετική: Επειδή αυτού του είδους οι πολυθρόνες χρησίμευαν και κατά την διάρκεια του τοκετού, σύμφωνα με την εκκλησία η τελετουργία συμβόλιζε την «mater ecclesiae», την Μητέρα Εκκλησία. Όπως και να’ χουν τα πράγματα, αυτοί οι δύο ειδικοί θρόνοι επέζησαν και βρίσκονται ένας στο Βατικανό και ένας στην Γαλλία.

Στην Ελλάδα η πάπισσα Ιωάννα έγινε γνωστή με το ομώνυμο μυθιστόρημα του Εμμανουήλ Ροϊδη.

Το συγκεκριμένο σημείο στη via dei Querceti βρίσκεται εδώ.